.jpeg)
दार्जिलिङको स्वच्छन्द हावाले उनलाई वायुपंखी बनाएको थियो । सानैदेखि खुब उटपट्यांग गर्नु पर्ने । भीरपाखा, सल्लाघारी चहार्नुपर्ने । गुराँसरको पत्रदल र भोटेपान खोजीखोजी खानु पर्ने । उनको बदमासीले सम्पूर्ण परिवारलाई आजित थियो ।
नेपाली साहित्यको सर्वकालीन नाम पारिजातका उट्पट्याङबारे सोध्ने हो भने बहिनी (सुकन्या बाइवा)ले दसौं ‘किस्सा’ सुनाउँछिन् । हामीलाई पनि सुन्न मन भयो, गयौं । कुराकानीको सुरुवातमै सुकन्याले भनिन्, “उनी स्वच्छन्द स्वभावकी थिइन् । एड्भेन्चरस काम जे पनि गर्नुपर्ने । आजभोलि त्यस्तो हर्कत गर्नेलाई ‘टमब्वाइ’ भनिन्छ ।”
त्यसपछि उनी बुढ्यौली मुजा पार्दै हाँसिन् ।
हुन त ‘धूपी सल्ला’ र ‘लालीगुराँसको फेदमा’ भन्ने आत्मकथात्मक निबन्धमा पारिजात स्वयम्ले आफ्ना बाल्यकालका उट्पट्यागंहरूको कलात्मक चर्चा गरेकी छन् । सुकन्याले समेत दिदीका बदमासीहरूको चर्चा आलेखहरूमार्फत गरेकी छन् ।
सुकन्यासँग विगतका अनेक किस्सा छन् । दिदीका उटपट्यांगका कथा हालिरहँदा त उनी झन् बाल्यकालमै पुगेझैं चञ्चल हुन्छिन् । उनको अनुहारको भंगिमा र लयले हामीलाई आकर्षित गर्छ । भाका पनि उही दार्जिलिङे । हामी फेरि पनि दौतरीझैं गफिन्छौं ।
“दिदी हठी थिइन् । हतपत कसैसँग नमिल्ने । उनलाई छुच्छी, घमण्डी भन्थे सबैले । सानोमा धेरै बोल्दैनथिन्...”
सुकन्या एकछिन टोलाइन् । विगतले उनको प्रौढ अनुहार कुतकुतायो र निमेषमै मुस्कुराइन् । उनको मनमा पारिजातले गाँजा तानेको दृश्यचित्र घुमिरहेको थियो । आफ्नै लवजमा सुनाइन्–
० ० ०
हाम्रा टोलका दाइहरू र काकाका छोराहरू बसेर गाँजा खान्थे । दिदीले पनि एकचोटि गाँजा खाइदिइछन् । नशा लागेपछि आएर बङ्लङ्ग ओच्छयानमा लडिछन् । के गरेको भनेर सोध्दा त गाँजा तानेको पो भन्छिन् । स्वाँस्वाँ गर्दै सास माथिमाथि तान्छिन् । म एक्लै थिएँ घरमा । एकछिन साह्रै डराएँ । पछि आफैं भन्छिन् ‘जा, बट्टु दाजुलाई बोलाएर ल्याओ ।’ बट्टु दाजु हाम्रो दाइको साथी । उनी हामीभन्दा निकै तल बस्थे । म दौडेर उलाई बोलाउन गएँ । के भएको भनेर सोधे । दिदीले गाँजा खाएको भनें । उनी त मुसुक्क पो हाँसे । मलाई घर पठाए । पछि आएर गालेको कागती खुवाइदिए । मलाई हिजैजस्तो लाग्छ । बट्टु दाजुको बांगो मुस्कानले मलाई अझै पनि एक्लैमा हँसाउँछ ।
पाँच वर्षको उमेरमै दिदीलाई छिमेकीले कोदोको जाँड खुवाइदिएको थियो । म सानै थिएँ त्यतिबेला । दिदीको हाउभाउ अलिअलि सम्झिन्छु । उनी जाँड खाएर आएपछि मरीमरी हाँसिन् र बुंग खाटबाट लडिन् । त्यो घटनालाई लिएर बुवा र दिदीबीच भयंकर झगडा पर्यो । म यो घटना कहिल्यै बिर्सन्नँ ।
० ० ०
आफूले भनेको कुरा कसैले मानेन एकदमै रिसाउने बानी थियो दिदीमा । ठाडै बाझ्थिन् । कसैले हामीलाई पिट्यो भने बुवाले उल्टै हामीलाई नै पिट्नुहुन्थ्यो । पिटाइ खाने ठाउँमा किन गएको भनेर बुवाले हाम्रै गालामा चड्कन लगाउनुहुन्थ्यो । त्यही भएर पनि होला– दिदीमा आफ्नो लागि आफैं लड्ने क्षमता विकास भएको ।
अर्काको घरमा काम गर्नेलाई साथी बनाइहाल्ने र घरमालिकले अलि अत्याचार ग¥यो भने उनीहरूलाई भगाएर अर्को ठाउँमा लैजाने गर्थिन् दिदी । सबै बन्दोबस्त मिलाउँथिन् । पहिलेभन्दा राम्रो तलबमा काम लगाइदिन्थिन् । यो विद्रोही स्वभावले नै उनलाई साहित्यमा पनि विद्रोही भनेर चिनायो ।
हामी बस्ने बंगलाको ट्वाइलेट अलि बाहिर टाढा थियो । अनकन्टार जंगलमा भन्दा पनि हुन्छ । राति राति दाजु र म शौचालय जान डराए पनि दिदी त एक्लै गइहाल्ने । केहीसँग, कोहीसँग नडराउने ।
० ० ०
दिदी स्कुल पढ्दा पनि धेरै बोल्दैनथिन् । गम्भीर स्वभावकी थिइन् । विद्यार्थीमा पनि तगडा थिइन् । उनले पढेको देख्न पूर्णिमा कुर्नुपथ्र्यो । कक्षाका किताब पढ्नमा साह्रै अल्छी थिइन् तर त्यसबाहेकका सबथोक पढ्थिन् । पाएसम्मका उपन्यास र किताब पढ्ने तर कोर्स बुक नपढेरै पनि पास हुने गुण थियो उनमा । मिसिनरी स्कुल (जहाँ पारिजातले विद्यालय शिक्षा आर्जन गरिन्)लाई नेपाली गल्र्स हाई स्कुल भन्थे । दिदी ७ कक्षा फेल भएपछि पढाइ छोलिहालिन् । त्यसअघि उनले खुब स्कुल फेरिन्, थुप्रै स्कुल चहारिन् ।
पढाइलाई छाड्ने हो भने हरेक कुरामा उनको मन बस्थ्यो । नाचगान, गीत खुब मनपथ्र्यो । २ कक्षामा पढ्दा एकजना गुरुआमा थिइन् । उनको नामै ‘श्रीमती क्रिश्चियन थियो । साह्रै पिट्थिन् । दिदीले र मैले उनको हातबाट खुब पिटाइ खायौं ।
दिदी भने कडा अनुशासन मन नपराउने । उनी त हावाजस्तै स्वच्छन्द । चित्त नबुझेको कुरा मुखमै भनिदिने । उनीसँग मान्छेहरू खुब डराउँथे । घुम्न पनि एकदमै सोखिन थिइन् । सानै हुँदा कवितामा संगीत हालेर हामीलाई सुनाउँथिन् ।
बुबाले सबैभन्दा धेरै माया दिदीलाई नै गर्थे । उनी सानैदेखि एकदमै रोगी थिइन् । गाउँमा पखाला, आऊँ, आँखा पाक्ने रोग जे चले पनि उनैलाई पहिले छोप्थ्यो । त्यही भएर पनि उनलाई सबैले माया गर्थे । उनले जे भने पनि पुर्याइदिने । शानका साथ हुर्कायो परिवारले । दशैं या अन्य महत्वपूर्ण चाडमा पनि उनले त्यागेका लुगा लगाउनुपथ्र्यो । बुवाले लुगा ठूलो सिलाइदिनुहुथ्यो । भन्नुहुन्थ्यो, “पछि सुकन्याको लुगा विष्णुले लगाउँछे, अनि विष्णुको लुगा सुकन्याले ।” दिदी अग्ली थिइन्, उनलाई मेरो लुगा ठिकै हुन्थ्यो तर उनको लुगा मलाई कसरी ठीक हुनू ?
बुवा भने ब्रिटिसजस्तै कडा हुनुहुन्थ्यो । साह्रै अनुशासन खोज्नुहुन्थ्यो । दिदीलाई डाक्टर बनाउने ठूलो इक्छा थियो उहाँको । तर, दिदीलाई सानैदेखि पढ्ने र पत्रिका निकाल्ने रहर थियो ।
० ० ०
दार्जिलिङमै हुँदा बुवाले काकाका छोरा (दाजु) र भाउजूलाई हामीसँग राखिदिनुभएको थियो । ती दाइ–भाउजू भने स्वार्थी थिए । हामीलाई भोक लागेको बेला कहिल्यै खान दिँदैनथे । आफूलाई भने बजारबाट खाजा ल्याउँथे ।
एकपटक दिदीलाई रिस उठेछ । भनिहालिन्, “तिमीहरूले हमीलाई भोक लागेको बेला खाना पनि नदिने अनि हाम्रै बुवाको पैसामा मोज गर्ने ? जाऊ गइहाल ।”
त्यसपछि दाइ–भाउजूलाई उनले घरबाटै निकालिन् । अनि आफूले सकिनसकी खाना पकाएर हामीलाई खुवाइन् ।
० ० ०
त्यतिबेला मितीनी लगाउने रमाइलो चलन थियो । दिदी र मैले पनि मितीनी लगायौं । उनका र मेरा मितीनी सबै एकै हुल ।
आईए हामीले सँगै पढयेौ । उनी पास भएपछि बुवाले पत्याउनै सक्नुभएन । उहाँले दोहोर्याएर रिजल्ट हेर्न पठाउनुभएछ । दिदी कत्ति पनि नपढ्ने । बुवालाई अचम्म लागेछ । रिजल्ट हेर्ने मान्छेलाई भन्नुभएछ, “मुला, सुकन्याको रिजल्ट हेरेर आइस् ।”
पछि ‘क्रस भेरिफाई’ भयो । दिदी पास भएकै रहिछन् । बुवा लाजले पानीपानी हुनुभयो ।
० ० ०
एकपटक जाडोमा बुवाले हामीलाई कश्मिराको नीलो आकोश रंगको फ्रक बनाइदिनुभयो । लगाएर धेरै पुरानो पनि भएको थिएन । त्यो बेला हामी दिनभरि पुतली खेल्ने । पुतली खेल्नलाई दिदीले त्यो फ्रक च्यात्न अह्राइन् । मैले च्यातिनँ । त्यसपछि उनले घ्यार्र च्यातिन् । मैले पनि आफ्नो त्यति राम्रो फ्रक च्यातें । हामी दुवैले पुतली बनाएर खेल्यौं । पछि त्यो फ्रकको टुक्रा कहाँ–कहाँ पुगेछ । बुवाले देख्नुभएछ । अनि रिसाएर सोध्नुभयो, “तिमीहरुलाई सिलाइदिएको कश्मिराको जामा खोई ? एकएक टुक्रा टिपेर ल्याओ ।”
त्यसपछि बिहानै म र दिदी सिस्नुघारी, भीरतिर कताकताबाट बटुलेर ल्यायौं । त्यो क्षण खुब सम्झाना आउँछ मलाई ।
० ० ०
९ कक्षातिर पढ्दै दिदीले उपन्यास लेखेकी थिइन् । उनले त्यतिबेला लेखेको उपन्यासको नायकको नाम धवल राखेको मलाई सम्झना छ । त्यतिबेला हामीले तिलश्मी खालको डिटेक्टिभ किताब त १०—१५ वटा साटासाट गथ्र्यौं । लभ सिरिज सोहनी—महिवाल, लैला—मजनू टाइपका खुब पढियो । साथीहरू पनि त्यस्तै थिए । पछि दिदीले अलि स्तरीय साहित्य पढ्न र लेख्न थालिन् ।
खुब पढ्थिन् तिनी । मैले पनि उनको लहैलहैमा खुब उपन्यासहरू पढें । कुशवाकान्त, प्यारेलल आवारा, ससधर, गोविन्द सिंह... कति हो कति पढियो । कुशवाकान्तको किताब त टोलमा आउनै नहुने, खोसाखोस गरेर पढिन्थ्यो । बुवाले पिट्नुहुन्छ भनेर बाहिर गएर किताबमा लुकाएर पढ्थ्यौं ।
दिदीले थुप्रैको लभलेटर लेखिदिन्थिन् । त्यतिबेला केटाहरूले लभलेटर पहिलेदेखि लेखिएका रेडिमेडै राख्थे । यसो केटी मन प¥यो कि चिठी दिइहाल्ने । दिदी राम्री थिइन् । दार्जिलिङमा त्यतिबेला सानैदेखि लभ गर्ने चलन थियो । ३–४ कक्षा पढ्दा मन पराउने, लभ गर्ने चलन थियो । बरु आजभोलि त्यो चलन बल्ल यता सुरु भएको छ ।
एकपटक काठको खराउ किन्न एउटा मुसलमानसँग गयौं । खराउ लिएपछि पौसा सोध्यौं । उसले भन्यो, “मैले कहिल्यै तिमीहरूसँग पैसा मागेको छु ?”
पछि त उसैले दिदीलाई चिठी पढाएछ ।
दिदीलाई थुप्रैले चिठी पठाउँथे । उनले एउटा टिनको बाकसमा सबै लभलेटर जम्मा गरेर राख्थिन् । बेलाबेला निकालेर हामी पढ्थ्यौ । चिठी पढ्दै रातभर िहाँस्थ्यौं ।
एकदिन दाजुले सबै चिठी देख्नुभएछ, च्यातिदिनुभयो ।
० ० ०
एकपटक दिदीले लेखेको रचना ‘बीसौं शताब्दी एउटा गल्लीमा’ जापानी भाषामा अनुवाद भएर छापिएछ । जापानीले सबै लेखकलाई २–२ हजार दिएको छ भनेर कसले सुनाएछ । त्यसपछि त दिदीले तुरुन्तै फोन उठाएर सम्बन्धित व्यक्तिलाई फोन गरेर सोधिछन्, “सबैलाई दिनु भयो रे पारिश्रमिक, मेरो खोइ ?”
उताबाट उनी पनि जंगिएछन् क्या रे, दिदीले भनिन्, “धेरै नकराउनुस् । खुरुक्क मेरो पैसा लिएर आउनुस्, नभए भोलि छापामा जान्छ यो कुरा ।”
त्यसपछि दिदीले लेखको पारिश्रमिक पाइन् ।
० ० ०
साहित्यकारहरूसँग मिटिङ हुँदा कतिबेला चर्काचर्की हुने गथ्र्यो । म ढोकामा उभिएर बस्थें– कसैले हानिदियो भने बचाउनु त पर्यो नि भनेर । मिटिङबाट सबै रिसाएर हिँड्थे । उनीचाहिँ खाटमा बसेको बस्यै गर्ने । दिदी भन्थिन्, “उस्तै पर्यो भने एक खुर्पा त कसो नहानुँला र यो हातले ।”
