– अक्षर काका 

आधा शताब्दीदेखि मदनकृष्ण श्रेष्ठ कलाकारिता क्षेत्रमा सक्रिय छन् । गायक,  हास्यकलाकारलगायत आधा दर्जन पेसामा हात हालेका श्रेष्ठ मह जोडीका महत्वपूर्ण खम्बा हुन् । त्यसो त उनी लेखक पनि हुन् । ०७३ सालमा ‘साझा पृथ्वी’ प्रबन्धात्मक कृति निकालिसकेका श्रेष्ठ विगत पाँच वर्षदेखि आत्मकथा लेखिरहेका छन् । भदौ २० गते आफ्नो विवाहको ४४ औँ वर्षगाँठ पारेर उनले आत्मकथा सार्वजनिक गर्न लागेका छन् । पत्नी यशोदा क्यान्सरसँग लड्दै गर्दा उनी पार्किन्सन्ससँग पौँठेजोरी खेलिरहेका छन् । यहीबीचमा लेखेका हुन् उनले पुस्तक । यिनै प्रसंगमा आधारित रहेर उनीसँग गरिएको कुराकानीः

पुस्तक प्रकाशनको तयारी कहाँ पुग्यो ?
– म र प्रकाशन संस्था फाइन प्रिन्टबीच सम्झौतामा हस्ताक्षर भएर हामीले पुस्तक सार्वजनिक गर्ने मितिसमेत तय गरिसकेका छौँ । भदौ २० गते पुस्तक सार्वजनिक तिथि तोकिइसकेको छ । भदौ २० गते मेरो विवाहको वर्षगाँठ पनि हो । ४४ वर्ष भयो हामीबीच बिहे भएको । हाल म पुस्तकको पाण्डुलिपि अन्तिम पटक पढिरहेको छु । यसपछि प्रेसमा जानेछ ।

तपाईं आधा शताब्दीदेखि कलाकारितामा हुनुहुन्छ, स्रोता÷दर्शकले थाहा पाउन बाँकी विषय के थियो र यहाँले पुस्तकैमार्फत भन्नुपर्‍यो ?
– जीवनको सिंहावलोकन पनि हो । जीवनमा राम्रा काममात्र गरिएनन्, राम्रो गर्न खोज्दाखोज्दै केही नराम्रा काम पनि हुन गए । असल मानिससँग मात्र सम्पर्क, संगत भएन, नराम्रा पनि फेला परे । किताबमार्फत म मुखरितमात्र भएको छैन, जिन्दगीका पुराना दिनहरूमा फर्किएको छु । पाठकहरूले मेरो इतिवृत्तान्त पढ्न पाउनुहुनेछ ।

हिजोआज आत्मकथा लेख्ने बाढी नै आएको छ । केही वर्षअघि तपाईंका सहकर्मी हरिवंश आचार्यको ‘चिना हराएको मान्छे’ बेस्टसेलर नै बन्यो । त्यही लोकप्रियताबाट हौसिनुभएको हो ?
– यसलाई त्यसरी नबुझौँ । मैले आफ्नो जिन्दगीलाई आफैँले नियालको हुँ । हरिवंशजीको आफ्नै कथा छ, मेरो आफ्नै कथा छ । मह जोडी टिम हो । ‘चिना हराएको मान्छे’मा उहाँले आफ्नो जीवनलाई हेर्नुभएको छ । मेरो आत्मकथामा मैले आफूलाई फर्किएर हेरेको छु ।

फेरि यो मेरो पहिलो कृति पनि होइन, यस भन्दाअघि मैले ‘साझा पृथ्वी’ भन्ने पुस्तक निकालिसकेको छु । पृथ्वी हामी मानिसहरूको मात्र होइन, सबै जीवजन्तु, कीटपतंग, वोटविरुवाको पनि हो, उनीहरूले हामीलाई बाँच्न दिइरहेका छन् । उनीहरूलाई बचाउनुपर्छ भन्ने त्यो किताबको आशय छ ।

आत्मकथा नलेखौँ कि क्या हो भन्ने पनि लाग्यो रे नि !
– त्योचाहिँ अवश्य हो । आत्मकथा लेख्न बस्दा म कयौँ पटक घोत्लिन्थेँ– मेरो केही पनि कथा छैनन्, के लेख्ने होला ? ठुल्ठूला मानिसको पो आत्मकथा हुन्छ । क्रूर, चिन्तक, विचारक शासक, राष्ट्र र समाजका लागि विशिष्ट योगदान भएका मानिसहरूको पो आत्मकथा हुन्छ, मेरो त त्यस्तो केही पनि छैन । आ ऽऽऽ नलेखौँ कि क्या हो भनेर कलम बन्द पनि गरेको छु ।

तर, त्यस्तो होइन रहेछ । मभित्र यतिधेरै कथा रहेछन्– लेखेरै सकिँदैन जस्तो लाग्यो लेख्न थालेपछि । १ लाख ४० हजार शब्दमा पनि सबै कथा–व्यथा समेट्न सकिनँ । कहिलेकाहीँ छोरोले हँसाउँछ, “बाबा, तपाईंको जिन्दगी कहाँ ३ सय पेजमा अटाउँछ त ? तपाईं त अनगिन्ती पानाको किताब पो हो !”

लेखनमा शारीरिक अस्वस्थता कत्तिको बाधक बन्यो ?
– क्यान्सर भए लुकाउन सकिन्थ्यो तर पार्किन्सन्स लुकाउन नसकिँदो रहेछ । हिँड्दाहिँड्दै हातगोडा लुगलुग काँपिदिन्छन् । ओठबाट अनायासै र्‍यालै फुत्किन्छ । न हाँस्न नसिकन्छ, न धित मरुन्जेल रुन पाइन्छ । सामान्य अवस्थामा अरूको अनुहारले जिरो एक्सप्रेसन एक्सपोज गर्छ भने म माइनसतिर झरिसकेको हुन्छु । यस्तो मानिसले निकै लामो समयसम्म लेखिरहन सक्दैन, सकिनँ पनि । विज्ञानको चमत्कारले भनौँ, म अहिलेसम्म हातगोडा चलाइरहेको छु । मस्तिष्कमा ‘पेसमेकर’ राखिएको छ, जसको आयु १० वर्ष हो । १५–१५ दिनमा चार्ज गरिरहनुपर्छ । यसले मेरो दैनिकी सजिलो भएको छ ।

मेरो समस्या त छँदै थियो । बीचमा श्रीमतीलाई क्यान्सर भयो । त्यतिबेला १५–२० च्याप्टर लेखेको थिएँ । उनको उपचारमा ध्यान दिनुप¥यो । लेखनमा पूर्णविराम नै लाग्यो । दुई वर्ष लेख्नै सकिनँ ।

श्रीमतीको उपचारपछि कैयौँपटक लेख्न खोजेँ, उसको निन्याउरो अनुहारमा आँखा पुगिहाल्थ्यो । आ ऽऽ होस् भनेर कैयौँपल्ट पाण्डुलिपि मिल्काएको छु मैले । तर, दुई वर्षपछि लेख्न थालिहालेँ, अब पूरा गर्छु भनेर पुनः सुरु गरें ।

सहयोगी राखेर आत्मकथा लेखाउने चलन पनि आएको छ, त्यो विकल्प तपाईंलाई किन सुविधायुक्त बनेन ?
– तेरो आत्मकथा लेख्दिन्छु भनेर घरमै नआएका होइनन् । त्यसो गर्नु मलाई उचित लागेन । टेलिचलचित्रका लागि स्क्रिप्ट लेखिरहेको मलाई लेख्नु कुनै गाह्रो विषय थिएन । फेरि आफैँले लेखेजस्तो अरूले लेखेको हुँदैन पनि । आफैँले लेख्दा हृदयको ध्वनि हातले उतारेजस्तो लाग्छ । कलमले होइन, मुटुले लेखेको भान हुन्छ । अरूले आफ्नो जीवनी उतार्न नै कहाँ सक्छन् र ! त्यसैले आत्मकथामा आफू गुमाउन मन लागेन मलाई । 

तपाईंलाई अलि अस्थिर व्यक्ति पनि भनेर चित्रित गरेको पाइन्छ । किताब लेखनको क्रममा कति धेरै ठाउँमा हात हालेको रहेछु जस्तो लाग्यो ?
– अस्थिरताकै आरोप त लागेको छैन । मेरो बारेका कसले के भन्छ, त्यो मेरो चासोको विषय पनि होइन । तर, किताब लेखनका क्रममा पछाडि फर्किंदा धेरै ठाउँमा हात हालेको रहेछु भन्नेचाहिँ लाग्यो । करिब आधा दर्जन ठाउँमा हात हालेको रहेछु मैले । तर, कला क्षेत्रमा जति म अरू ठाउँमा जम्न सकेको रहेनछु ।

हरिवंश र मैले संयुक्त रूपमै काम गरेको ३७ वर्ष बित्यो । कलाकारिता सुरू गरेको आधा शताब्दीभन्दा बढी भएछ । ०२१ सालको अन्तिमतिरै रेडियो नेपालमा पहिलोपल्ट गीत गाएको रहेछु । ०१५ सालतिर राजा महेन्द्र पश्चिम सवारी हुँदा स्कुलबाट प्रतिनिधित्व गर्दै गायनमा सहभागी भएको थिएँ । उमेरको यो उचाइबाट ती फेदीहरू नियाल्दा अत्यास लाग्यो आफैंलाई । 

कतिपय आत्मकथाकारहरूले आफूलाई केन्द्रमा राखेर किताब लेखेको, आफूलाई अत्यन्त सफल पात्र सावित गरेका उदाहरण भेटिन्छन् । तपाईंको आत्मकथा पनि त्यसैको निरन्तरता त होला नि !
– त्यसमा म अत्यन्त सचेत भएको छु । मबाट अहंकार पोखिन्छ कि भनेर अन्तिम पानासम्म पनि आफूलाई कुँज्याइराखेँ । लेखकभन्दा धेरै विद्धान छन् पाठक । आजको दुनियाँमा लेखकलाई नचिन्ने को पाठक हुन्छ र ? पाठक पारदर्शी ऐनाजस्तै हुन्– छयांगै देखाइदिन्छन् । आत्मकथामा मैले मलाई होइन, महलाई गर्व गरेको छु । म अहंकारको प्रतिविम्ब हो । महले टिमलाई जनाउँछ । शक्तिलाई जनाउँछ ।

भनेपछि कमीकमजोरी पनि उतार्नुभएको छ ?
– कमीकमजोरीमात्र होइन, आफूले गर्न नसकेका, गर्न चाहेका, पूरा नभएका सबै कुराको फाँटबारी किताबमा छ ।

जीवनका अधिकांश समय कलाकारितामा व्यतीत गर्नुभयो । उतराद्र्धचाहिँ लेखेरै बिताउँछु भन्ने रहर चलेको हो ?
– लेख्न त म सधैँ लेखी नै रहन्थे । कलाकारितामा पनि स्क्रिप्ट लेख्नै पथ्र्यो । ०७३ सालमा पुस्तक लेखेँ भने ०७४ सालमा आत्मकथा आउँदैछ । चार–पाँच महिनापछि हरिवंश र मेरो संयुक्त हस्ताक्षरमा कथासंग्रह निकाल्दैछौँ । तपाईंले लेखनमा सक्रिय हुन्छस् त भन्नुभयो तर मेरो रुचि कलाकारितामै छ ।

प्रसंग बदलौँ । तपाईं करूणाप्रधान मानिस हुनुहुन्छ, यहाँसम्म कि कसैले तपाईंको पैसा खाइदिए भने पनि ‘विचरा तिर्न सकेन होला, गर्जो टारोस् न’ भन्नुहुन्छ रे ! हो ?
– केही–केही ठाउँमा त्यस्तो भएको छ । बलजफ्ती गरेर उठाउन सक्दिनँ । बारम्बार ताकेता पनि गर्न सक्दिनँ । समाजमा सबै राम्रा मानिस हुन्छ भन्ने पनि छैन । दादागिरी देखाउने मानिसले खाएका छन् । मलाई पुगेकै छ ।

करुणाले मात्रै जिन्दगी चल्छ र ?
– चल्दैन । तर, मेरो चलेको छ ।

पछिल्लो समय तपाईंहरू व्यवसायिक विज्ञापनमा ज्यादा देखिन थाल्नुभयो । व्यावसायिक हुनुभएको कि सामाजिक दायित्वबाट पन्छिनुभएको ?
हामीले वर्षौंसम्म कमर्सियल विज्ञापन खेल्दै खेलेनौँ । चेतना अभिवृद्धि गर्ने सामाजिक सन्देशहरू मात्रै दियौँ । रंगमञ्च, रेडियो, टेलिभिजन समाजमा चेतना छर्ने माध्यम बनेका थिए हाम्रा । इमेज नै त्यसरी बनाएका हौँ हामीले । यस्तो लाग्थ्यो– व्यावसायिक विज्ञानपन खेल्दा हामीलाई सुहाउँदैन । कर्पोरेट हाउसहरूले व्यावसायिक विज्ञापनका लागि हामीलाई खोज्दै आउँथे, हामी मुन्टो लुकाउँदै हिँड्थ्यौँ ।

तर, धेरै पटक प्रस्ताव आएपछि हामीले सोच्यौँ– मुलुक आर्थिक समृद्धिको बाटोमा नगएसम्म नागरिक सक्षम हुँदैनन् । बाहिरबाट सामान झिकाएको भरमा आर्थिक उन्नति हुँदैन । प्रचार–प्रसार अनिवार्य कुरा हो । पैसा नकमाउने, सामाजिक काम मात्रै गर्ने गर्दा कतिन्जेल दिगो हुन्छ ? बरु व्यावसायिक काम गरेर कमाएको केही पैसा समाजसेवामा लगाए पो दिगो हुन्छ ।

जहाँ हामी ब्रान्ड एम्बेसडर बनेका छौँ, राम्रो भएको छ । सानिमा बैंक, अम्बे स्टिल, डिसहोम, शिखर इन्सोरेन्स त्यसका उदाहरण हुन् । व्यावसायिकताका नाममा हामीले गलत सन्देश दिएका छैनौँ । कमसल चिजको व्यापार प्रवद्र्धन गरेका छैनौँ । अबगाल आउन सक्ने, खराब चिजले बजार पाउने अवस्था बन्नेतर्फ हामी सुरूदेखि नै सचेत थियौँ र आज पनि छौँ ।

तपाईंको पुख्र्यौली थलो जितपुरफेदीमा तपाईंहरूले नै सुरू गरेको ‘मह एग्रिकल्चर’को हाल नामै सुनिँदैन । त्यहाँ तपाईंहरूको लगानी डुब्यो रे हो ?
– ५५ लाख लगानीमा हामीले त्यहाँ परियोजना सुरु गरेका हौँ । योजनामुताविक परियोजना चल्न नसकेपछि हामीले त्यसलाई बिर्सजनको तयारी थालेका छौँ ।

कामविशेषले इजरायल जाँदा त्यहाँको खेती गर्ने प्रणाली देखेर हामी कल्पिएका थियौँ– यो त निकै राम्रो कुरा हो । एउटै बोटमा ८० किलोसम्म गोलभेँडा फलाउन सकिने ! नेपालमा पनि यसको प्रयोग गर्नुपर्छ । थोपा सिँचाइ पद्धतिले लोभ्याएको थियो मलाई ।

मैले जग्गासमेत उपलब्ध गराएको थिएँ । दुई–तीन वर्षकै अवधिमा देश–विदेशबाट मानिसहरूले फार्म अवलोकन पनि गरे । मलाई त लागेको थियो– ११ जना साझेदार राखेर व्यवसाय अघि बढाउन सकिँदैन । भयो त्यस्तै । मिटिङमै सकियो परियोजना । तथापि परियोजना असफल भए पनि त्यसले बोकेको उद्देश्य सफल भयो । परियोजना सुरू गर्ने योजना बनेपछि महको नामबाट फार्म खोल्न मैले नै भनेको थिएँ । गरियो पनि । महले के गर्न लागेछन् भनेर धेरैले चासो व्यक्त गरे । धेरैले देखासिकी गरून् भन्ने हामीलाई लागेको थियो, गरे पनि । ‘मह एग्रिकल्चर’ असफल भए पनि त्यसले धेरैलाई स्वदेशमै केही गर्नुपर्छ भन्ने भावना त जागृत गरायो नि ।

असफल हुनुको प्रमुख कारण के हो ?
– प्रमुख कारण आर्थिक अपारदर्शिता नै हो । हरिवंश र म सँगै काम गर्न थालेको ३७ वर्ष भयो । हामी आजसम्म सँगै रहेको पनि आर्थिक पारदर्शिताले नै हो । तर, त्यहाँ त आर्थिक हेर्ने मानिसले हरहिसाब नै देखाएन, के–के गरे, गरे ।

करिअर उत्कर्षतिर पुगेको बखत तपाईंहरू विदेश जाँदा केही कलाकार उतै लुकाएको आरोप पनि बेलाबखत लाग्छ नि !
– आरोप त के–के लाग्छ तर हामीले त्यसो गरेका छैनौँ । उतै लुक्छन् भन्ने भयले सोचविचार गरेर मात्रै कलाकार लैजान्थ्यौँ ।

आधा दर्जन काममा हात हाल्नु भयो कलाकारिता क्षेत्रमामात्रै सफल देखिनुभयो, किन ?
– कलाकारितमा मेरो तीक्ष्ण लगाव थियो । मेरो जीवनमा असफलता नै असफलता छ । कलाकारिता क्षेत्रकै सफलताले ती असफलतालाई हटाइदिएको छ । फेरि असफलताले नै आजको मदनकृष्ण बनाएको हो ।

(तस्बिर: किशोर कायस्थ/बुकवर्म फाउन्डेसन)