नेपाली साहित्यलाई विश्व साहित्यको हारमा उभ्याउने श्रेय पाउने थोरै प्रतिभामध्येका अग्रणी इन्द्रबहादुर राईको ९० वर्षको उमेरमा देहावसान भएको छ । भारतको दार्जिलिङमा सन् १९२८ मा जन्मेका राई नेपाली साहित्यका प्रयोगवादी स्रष्टहरूमा पनि अग्रपंक्तिका मानिन्छन् । नेपालमा दार्जिलिङ भन्नेबित्तिकै स्मरण गरिने राई केही समयदेखि सिकिस्त बिरामी थिए । उनको घरैमा निधन भएको हो । धेरैले आईबी सर वा आईबी दाजुका रूपमा सम्बोधन गर्ने राई लामो समयसम्म राजनीति र प्राध्यापनमा सक्रिय थिए । यसैगरी उनलाई दार्जिलिङका बुद्धिजीवीमा पनि सबैभन्दा प्रखर मानिन्थ्यो । तर, उनकोे विशिष्ठ प्रतिभा र व्यक्तित्व भने नेपाली साहित्यमै उजागर भएको छ । 

नेपाली साहित्य र संगीतका क्षेत्रमा दार्जिलिङको विशिष्ठ योगदान छ । त्यसो त नेपालको न्याय प्रणालीलाई आधुनिक रूप दिन पनि दार्जिलिङकै योगदान रहेको छ । नेपाली समाजमा लामो समयसम्म दार्जिलिङ आधुनिकताको स्रोत र प्रेरणा रहिआएको थियो । नेपाली भाषा र साहित्यमा सूर्यविक्रम ज्ञवाली, धरणीधर कोइराला तथा पारसमणि प्रधान आधुनिक युगका जनक मानिन्छन् भने इन्द्रबहादुर राई, ईश्वर बल्लभ र बैरागी काइँलाले नेपाली भाषा विश्वको कुनै पनि प्रयोग र दर्शन अभिव्यक्त गर्न सक्षम रहेको पुष्टि गरे । तेस्रो आयाम वा लीला लेखन राईको यही मान्यताको प्रयोग हो । संयोग, सुधपाका तीन हस्तीमध्ये ज्ञवाली र कोइराला नेपाल आए भने प्रधान दार्जिलिङमै बसे । तेस्रो आयामका तीन त्रिमूर्तिमध्ये पनि इश्वर बल्लभ र बैरागी काइँला नेपाल आए भने राईले दार्जिलिङलाई नै कर्मभूमि बनाए । 

राईका नेपाली कथा, उपन्यास र समाचोलनामा उनको बौद्धिक प्रखरता प्रकट भएको छ । उनले विषय र प्रस्तुतिमा मात्र हैन भाषाको प्रयोगमा समेत अलग्गै छाप छाडेका छन् ।  विश्वसाहित्य विशेषगरी अंग्रेजी साहित्यमा उनको विद्वताले नेपाली साहित्यको श्री वृद्धि गरेको छ । नेपाली साहित्यमा उनले गरेको योगदान हेर्दा दार्जिलिङमात्र हैन सिंगो नेपालमा सायद राईकै तुलनाको बौद्धिक, विद्वान् र सिर्जनशील स्रष्टा तथा द्रष्टा अर्को देखिँदैन । अर्थात् नेपाली साहित्यमा इनद्रबहादुर राईको तुलना इन्द्रबहादुर राईबाहेक अरूसँग हुनसक्तैन । यसैले यो नेपाली समाजका लागि ठूलो शोकको घडी हो । ’प्रतिभाको लक्षण यही हो कि उसले युगदेखि दिनुभन्दा बढ्ता युगलाई दिएर जान्छ’ समालोचकका रूपमा इन्द्रबहादुर राईले लेखेका थिए । उनको यही कथनलाई पुष्टि गर्दै राईले आफूलाई महान् प्रतिभा सिद्ध गरेका छन् । नेपाली समाजले इन्द्रबहादुर राईलाई पराइ ठान्नु कृतघ्नता हुन्छ । उनलाई उनैले आर्जेको सम्मान नेपाली समाजले दिनसक्नु र जान्नुपर्छ । 
नेपाली साहित्यका अप्रतीभ नक्षत्र इन्द्रबहादुर राईप्रति हार्दिक श्रद्धा सुमन !