– जीएस पौडेल

भित्री मधेसमा जन्मिएँ, सामान्य परिवारमा । तराई–मधेस— गरिबी, असमानता, पछौटेपनको आदिम मानक छँदै थियो । तर, म जन्मे–हुर्केको परिवेश भने केही फरक थियो । त्यसको प्रभाव हुनुपर्छ— स्वभावमा भिन्न भएँ म । एकान्तबास, जिज्ञासु, कुतूहल, साहित्य–लालित्यको खोजी मेरा बाल्यकालका रोजाइ थिए ।

नवलपरासीको गैंडाकोटमा जन्मिएँ । त्यहीँ भयो पूर्वाद्र्धको शिक्षा–दीक्षा । घरतिर साहित्यिक माहोल त होइन, खै कसरी साहित्यतर्फ झुकाव बढ्यो । ६–७ कक्षामै पढ्दा माध्यमिक तहको पाठ्यक्रममा समाविष्ट भएका सम्पूर्ण कथा पढेर आस्वादित भइसकेको हुन्थें । नयाँ किताब हात परेको दिन साथीहरू कथा कता छ भनेर खोज्न थाल्थे, आफूलाई पाना नम्बर होइन, कथाका संवादसमेत कण्ठस्थ हुन्थे । हुन सक्छ— यही आदतले मलाई साहित्यतिर लहस्यायो । व्यवस्थापनको विद्यार्थी साहित्य–साधक पो बनेको छु !

माध्यमिक तह पढ्दा हुनुपर्छ— सरुभक्तको ‘पागलबस्ती’ हात पऱ्यो । मायावी कथा । जादुयी शब्द । कुतूहलकारी सङ्घटन । कल्पनातीत विघटन । गुरुप्रसाद मैनालीकृत ‘छिमेकी’लगायत कथा पढेर साहित्यस्वादित भएको मलाई ‘पागलबस्ती’ले भूकम्प ल्याइदियो । “यस्तो पनि उपन्यास हुन्छ ?” उपन्यासको परम्परावादी धारबाट विशृंखलित भएँ । अझ प्रष्ट्याऊँ न— कथाशिल्पको केटौले विम्बबाट पहिलोपटक बाहिर आएको थिएँ म ।

उपन्यास लेख्ने हुटहुटी पो जाग्यो । थाहा छैन— उमेर भयो कि भएन । थाहा छैन— कथा कसरी बुन्ने हो ! थाहा छैन— उपन्यासमा के–के तत्व हुन्छन् ! तर, पनि चुपचाप कलम समातें र लेख्न थालेँ । ‘गरिब’ शीर्षकमा त्यतिबेलै उपन्यासको पाण्डुलिपि तयार पारेको थिएँ । छाप्न त के योग्य हुन्थ्यो ! अन्तर्तलका भावनाक कापीमा छरिए भनौं न ।

आईए पढ्न बालकुमारी कलेज, चितवन आएँ । एक्लै थिइनँ, उपन्यास लेख्ने रहर पनि आफूसँगै आएको थियो । आँखा किताबमा, ध्यान कथामा पो हुन थाल्यो । उपन्यास नलेखी त्यहाँ पनि सुख पाइनँ । किशोरकालमै तीन उपन्यास लेखिभ्याएँ । तथापि छाप्ने लेठोतिर भने लागिनँ ।

बालकुमारी कलेजमा अध्यापिका सरस्वती रिजाल हुनुहुन्थ्यो । तिनताका चितवनमा नाम चलेको साहित्यकारमा गनिनुहुन्थ्यो । उहाँकै हातमा राखिदिएँ ती खेस्रा । अचम्म ! उहाँ त पुलकित पो हुनुभयो । फुक्र्याउनुभयो, “यो उमेरमा यत्तिको कथा बुन्न सक्नु चानचुने कुरा होइन, निरन्तरता दियौ भने तिमीले लेख्न सक्छौ । हतारचाहिँ पटक्कै नगर्नू । यी उपन्यास पनि राम्रा छन्, छाप्नेन–छाप्ने तिम्रो कुरा ।”

ममा उमङ्गको सीमा रहेन तर पनि ती खुसीले डोऱ्याएर छापाखानासम्म पुऱ्याएन । आईए पढ्दै केही कविता पनि लेखेको थिएँ । साहित्य–संरचना र विधाबारे जानकारीशून्य थिएँ तर पनि लेख्ने हुटहुटी भने अनेक कोणबाट पैदा हुँदै गयो । थपिँदै गयो । डायरीमै सही, मेटाउँदै पनि गएँ ।

पछि स्नातक पढ्न पीएन क्याम्पस पोखरा गएपछि भने साहित्य–लेखन ओझेल पऱ्यो । छोरा हुर्कियो, कामधामतिर लागोस्– परिवारको चाहना छँदै थियो । निजी विद्यालयमा अध्यापन गराउँदै कलेजका खुड्किला चढ्नुपरेकाले साहित्य–कर्ममा रमाउन भ्याएन ।

० ० ०

साहित्यको छटपटी मालदिभ्समै बोकेर लगेको थिएँ । हुन त एमबीए गर्न गएको हुँ तर त्यहाँ मनको अर्को पाटो साहित्य–सूधामै रमाउँथ्यो । स–साना कथाकुथुङ्ग्रीले पछ्याउँथे तर ती उपन्याससम्म तन्किँदैनन् भन्नेमा ढुक्क थिएँ म । खोलालेझैं अलग्गै धारमा रमाउने मान्छे, नयाँ विषको खोजी गरिरहेको थिएँ । नयाँ शैली र विषयको खोजी त्यही सजिलो कहाँ थियो ! घण्टौं घोत्ल्याउँथ्यो मलाई । एकलास ठाउँमा घण्टौं समय व्यतीत गरेको छु ।

उपन्यास लेखनका लागि नयाँ विषय खोजी गरिरहेकै बेला अमेरिकी गणितिज्ञ ‘जोन न्यास’को जीवनगाथामा आधारित चलचित्र ‘अ ब्युटिफुल माइन्ड’ हेर्ने मौका मिल्यो । उसो त हलिउड चलचित्रमा रमाउने मान्छे म । नवीन शैलीको व्युत्पादन र कथा वाचनमा पश्चिमेली आयामका केस्रा केलाउने पनि । जोन न्यासको बायोपिक ‘अ ब्युटिफुल माइन्ड’ हेरेपछि मस्तिष्कमा अर्को सुनामी आयो । वास्तवमा भ्रम र रहस्यको पोको थियो त्यो । र, यस्तै इन्द्रजाले कथा बुन्ने सपनाले ‘एक सर्को माया’मा पु¥याएको हो मलाई ।

जोन न्यास हलुसिनेसनको शिकार थिए । त्यसपूर्व मैले हलुसिनेसनमाथि नै बनेको अर्को चलचित्र ‘द सिक्स्थ सेन्स’ पनि हेरेको थिएँ । वास्तवमा भन्नुपर्दा यिनै दुई चलचित्र हुन्, ‘एक सर्को माया’का सूत्रधार ।

उपन्यास लेख्न बस्दा दिमागमा एकसरो कथा थियो । ‘भ्रम’का किस्सा थप्दै जाने र कथाक्रमसँगै पटाक्षेप गर्दै जाने पूर्वतयारी थियो तर लेख्न बसेपछि कथाले अनेक मोड लिन थाल्यो । लेखकको नियन्त्रणमा मात्रै कहाँ रहँदो रहेछ र उपन्यास ! पात्रको भावना र मर्मलाई आत्मसात गर्दा अनेकन कथा र उपकथाको सिलसिला तयार भयो । र, १ लाख ५० हजार शब्द पो नाघ्यो । यत्रो भीमकाय उपन्यास तयार होला भनेर सपनामा पनि चिताएको थिइनँ ।

० ० ०

‘अ ब्युटिफुल माइन्डले’ चुप लाग्न दिएन, कथाक्रम तयार पारें । मालदिभ्समै बस्ने भएकाले मालदिभ्सको परिवेश उपन्यासको ‘सिन’ बनाउन मन लाग्यो । खाँचो थियो एउटा पात्र, जसले उपन्यासलाई त्राण देओस् । घटना र परिवेशलाई स्वाभाविक लयमा गति देओस् । त्यसकै लागि फातिमा भन्ने पात्र अघि बढाएको थिएँ तर फातिमाले कथानुभूति नै गराउन सकिन ।

त्यसपछि गुगुलको सहायताले मालदिभियन मोडलहरूको खोजी शुरू गरें । किबोर्डमा इन्टर के दबाएको थिएँ, पर्दामा देखिइन्– ‘राउदा आतिफ’ ! छेवैमा उनको उपनाम मुस्कुराइरहेको थियो– ‘माल्दिभियन गर्ल विथ द अक्वा ब्ल्यु आइज !’

पहिलो तस्बिरले नै मोहनी पो लगायो मलाई !

तस्बिरमा दिएको सूचना पछ्याउँदै जाँदा पत्ता लाग्यो– तीन महिनाअगावै बंगलादेशको ढाकामा उनको मृत्यु भइसकेको रहेछ ! सुसाइड बताइए पनि उनको परिवार मान्न तयार थिएन र बारम्बार भन्दै आइरहेको रहेछ– राउदाको हत्या नै भएको हो ।

यति सुन्दर युवतीको रहस्यमयी मृत्यु ? त्यो थाहा पाएपछि झन् निद्रा लागेन र उनलाई नै चरित्रका रूपमा उभ्याएँ । राउदा आतिफको आमुख तस्बिर उनीप्रतिको श्रद्धाञ्जली नै हो ।

० ० ०

कापीमा उपन्यास लेख्न त शुरू गरें तर लेख्न सकिनँ । ६ पानासम्म अघि बढेको हुँदो हुँ, चार पाना त खेरै गयो । सप्ताहन्तको समय थियो । कोठमामा साथीहरू टन्नै थिए– ध्रुव पाण्डे, अशोक पौडेल, कुमार सापकोटा ।

“उपन्यास लेख्न थालेको यस्तो पो भयो !” उनीहरूलाई देखाउँछु त हौस्याउन पो थाले, “यस्तो राम्रो छ, यसलाई पूर्णता देऊ !”

मलाई थाहा थियो, उनीहरूले मलाई हौस्याएका मात्रै हुन् तर त्यसैलाई प्रेरणा मानेर अघि बढ्दा उपन्यासले बाटो पाउँदै गयो ।

शुक्रबार उनीहरूकै कोठामा पुगेर म उपन्यासको पाण्डुलिपि वाचन गर्थें । उनीहरू कमीकमजोरी औंल्याउँथे । बाटोसमेत देखाइदिन्थे ।

आठ–नौ महिनाका सप्ताहन्त यसैगरी सकिए होला हाम्रा । शुरूमा हौस्याएको मात्रै लाग्थ्यो । “उपन्यास कहाँ पुग्यो, कहिले सकिन्छ ? केही सन्दर्भ सामग्री चाहिन्छ कि ?” पछि त फोनै पो गर्न थाले उनीहरूले ।

शुरूशुरूमा त रमाइलो मान्दै लेख्दै थिएँ, पछि आफैं भ्रमको कुहिरोभित्र छिरेजस्तो पो प्रतीत हुन थाल्यो । कतिपय पात्रहरू सपनामै आएर कथा ‘न्यारेट’ गर्न थाले ।

एकजना मालदिभ्सकै साथी थिए, सेनाबाट सेवानिवृत्त ! कथाको मुख्य पात्र लागू–लतको शिकार भएकाले ड्रग्स सेवनका कतिपय प्राविधिक कुराहरूको जानकारी चाहिन्थ्यो । उनैसँग सहायता माग्थें । म पनि दुव्र्यसनीकै भान पर्दो रहेछ कि के हो, उनी बारबार संशय व्यक्त गर्थे, “कतै तिमी पनि एडिक्ट त होइनौ ?”

काठमाडौंका सडकमा मध्यपानको लती हिँडेझैं माल्दिभ्सका गल्ली चहार्छन् त्यहाँ चरेस प्रयोगकर्ता ! ती दृश्यले पनि उपन्यासलाई जीवनसादृश्य तुल्याउन मलजल गरे ।

(जीएस पौडेलकृत ‘एक सर्को माया’लाई बुलबुल पब्लिकेसनले बजारमा ल्याएको हो ।)

(अक्षर काकासँगको कुराकानीमा आधारित)