— दीपक महत

तनहुँको सदरमुकाम दमौलीबाट गाडीको यात्रापछि सहजै मेरो गाउँ छाब्दिबाराही पुगिन्छ । गाडी नगुड्दासम्म हामी हिँडेरै सदरमुकाम झथ्र्यौं । प्रत्येक वर्ष नयाँ कक्षामा उक्लिएपछि किताब किन्न दमौलीसम्म अधिकांश स्कुले साथी आउँथ्यौं । एकसरो कपडामा धानिएको शरीरलाई पैसाले पुगेसम्म रुखले पालुवा हालेजस्तै गरी चिटिक्कै सिँगार्ने, न्यानो आशामा ।

घरमा बुबा, मम्मी र ममात्रै थियौं । बुबा मम्मीको कडा परिश्रममा जेनतेन हाम्रो जिन्दगी चलिरहेको थियो । प्रिय गाउँ, जहाँ बाल्यकाल खुशी र सुखमा बित्यो । जीवित देवी भनेर कहलिएको छाब्दिबाराहीमा माछासँगको साक्षात खेल अहिले पनि हिजैजस्तो लाग्छ ।

कक्षामा प्रथम भएको पुरस्कार मेरो नामबाहेक अरूमा जान कहिल्यै चाहेन । त्यसका लागि स्कुलमा मात्रै नभएर घरमा पनि कम्ता मेहनत गर्नुपर्थेन । बुबा–आमालाई घरमा सहयोगको आभास दिन सकिनँ । अहिले मनले थकथकी मान्छ । किताबी प्रेम यति थियो, मानौं विश्वमै किताबको असली प्रेमी भएको घोषणा हुने भए मेरै नाममा त्यो परिचय जोडिन्थ्यो ।

प्रथम श्रेणीमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेपछि विज्ञान पढ्ने तिव्र चाहनाले मनमा डेरा जमायो । वैज्ञानिक बन्ने भूत सवार भयो । संसार जित्ने चाहनाले मलाई महत्त्वाकांक्षीको कुन हदसम्म पु¥यायो, म जान्दिनँ । निम्न आर्थिक स्थितिमै म यी सबै मनका चाहनालाई मूर्तरूप दिन एसएलसीपछि राजधानी भित्रिएँ ।

काठमान्डू बसेर पढ्ने पारिवारिक हैसियत नभए पनि मनैभरि विज्ञान पढ्ने उत्कट चाहना थियो भने अर्कोतिर नेपालमा ०५७ तिर माओवादी द्वन्द्व उत्कर्षमा पुगेकाले पनि गाउँमा बस्ने स्थिति थिएन । गाउँका धेरै युवा माओवादी छापामार बनेका थिए भने कोही अन्यत्रै पलायन हुन बाध्य थिए । यसले गर्दा पनि काठमान्डूको यात्रा तय गर्नु मेरा लागि बाध्यता र आवश्यकता दुवै हुन गयो ।

आईएस्सी भर्ना भएँ, अमृत साइन्स क्याम्पसमा । मेरा उर्वर र जोशिला दिनहरू त्यतै बित्न थाले । संगीतप्रति मेरो विशेष प्रेम थियो । संगीत सिक्ने इच्छा त थियो तर पैसा पर्याप्त थिएन । पैसाले मलाई रोकेन । मालती संगीतालय जमलमा म डेरा गरी बस्ने घरका अंकल ललितराज शाक्यले जागिर गर्थे । उनैले मलाई त्यहाँ न्यून शुल्कमा संगीत सिक्ने चाँजोपाँजो मिलाइदिए ।

कलेज पढ्नुका अतिरिक्त संगीतमा रियाज गर्न बिहान ६ बजेदेखि ८ बजेसम्म दिनहुँ मालती संगीतालयमा रहन्थें । सँगै संगीत सिक्नेमा ११ कक्षा पढ्दै गरेकी आस्था श्रेष्ठ थिई । शास्त्रीय संगीतमा उसको प्रेम थियो । प्रेम भनौं या लगाव— उ औधी रुचि देखाउँथी ।

काठमान्डूको सम्पन्न नेवार समुदायमा हुर्केकी आस्था मलाई आफ्नो भाषामा पनि रियाज गराउँथी । निकै अप्ठ्यारो लाग्ने नेवारी भाषा तैपनि म उसैको संगतले अलिअलि बुझ्ने भइसकेको थिएँ । भाषा मात्रै होइन, उसले मलाई आफ्नो संस्कृतिबारे पनि बताउँथी । प्रायः उसको घरमा हुने भोजहरूमा म निम्त्याइन्थें । पाहुना बनेर भित्रिन्थें । परिकारहरूको स्वाद जिब्रोले अमूल्य मान्थ्यो । नेवार समुदायका संस्कृतिले मेरो मनसम्म बास गर्न थाले । आफ्ना पर्वहरूमा ऊ नेवारी ड्रेसमा चिटिक्कै सिँगारिएकी पुतलीजस्तै बनेर सजिन्थी । फूलहरूले छर्ने सुगन्ध उसमा म भेट्थें । सुगन्धको रसपान गर्न मन लालायित बन्थ्यो ।

बितिरहेका दिनहरू संगीतले छर्ने रसिला धूनजस्तै थिए । टुसा बनेर प्रेम अंकुराउन समय लागेन । साथीबाट प्रेमी–प्रेमिका बन्यौं । औपचारिक प्रेम प्रस्ताव आवश्यक परेन । मेरी प्रेमिका आस्था मात्रै आस्थामा सीमित थिइन, मेरो जिन्दगीको भरोसा र आशाको प्रतीक थिई ।

आस्थाको न्यानो साथले काठमान्डू मनमान्डूजस्तो लाग्थ्यो— वर्षाले सडकको धूलो बगाएर लैजाँदा मनका पीडा बगेजस्तो । धूलोले छपक्कै छोपिरहँदा उसको स्पर्शले छोएजस्तो । गाडीको कर्कश ध्वनिले कोलाहल मच्चाइरहँदा गितारबाट निस्केको मीठो धूनजस्तो । एक–अर्काले कुराकानी गर्दा ऊसँग कानेखुसी गरेजस्तो ।

घुम्नका लागी बहाना हजार बनिदिन्थे । अपरिचित काठमान्डू उसैको संगतले वर्षौंदेखिको परिचितजस्तै बनेको थियो । उपत्यकाका भन्ज्याङ, चौतारी, गुम्बा, संग्रहालय, मन्दिर, रेस्टुराँ हाम्रा सहयात्री बनेका थिए । उसको प्रेमिल अँगालोले सारा डर, तनाव, पीडा उडाएर स्वतन्त्रतामात्रै मनमा बाँकी  राखिदिन्थ्यो ।

उसका कोमल हातसँग बाँधिँदै काठमान्डू चक्कर लगाइरहँदा हामीजस्तै फन्को मारिरहेका जोडीसँग पनि देखादेख भइरहन्थ्यो । आँखा जुध्दा ती आफ्नै सहपाठीझैं लाग्थे ।

० ० ०

ढिलो हुँदा कुर्ने आस्था थिई तर यता परीक्षाले भने कुर्ने थिएन । मायामा सन्तोष थियो तर पढाइको तयारीले असन्तोषी बनायो । आईएस्सी प्रथम वर्ष विशिष्ट श्रेणीमा पार लगाएको मलाई दोस्रो वर्षमा भने रसायनशास्त्रले ताराको कालो धब्बा लगाइदिएको थियो । घरमा भन्ने हिम्मत थिएन । हजार आशा सञ्चित गरेर शहर हुलिएको मलाई घरमा विषय लागेको भन्ने नैतिक आधार थिएन । धरातल गुमेको थियो । भत्किएको थियो ।

प्रेमको आफ्नै लय थियो । मिठास थियो तर पढाइले लय गुमायो । रंगीन समय श्यामश्वेत लाग्न थाल्यो । म दोस्रो वर्षको रसायन मिलाउन असफल ठहरिएँ । प्रेमको रासायनिक प्रतिक्रिया गराउन अब्बल म परीक्षाका बेला ‘आन्सर शिट’ र पेनको ठीक तवरले प्रतिक्रिया गराउन नजान्दा पछारिएँ । मस्तिष्कमा प्रतिक्रिया गराए पनि नतिजा दिन सकिनँ । कारक क्याटलिस्ट थियो, जसलाई ठीक ढंगले प्रयोग गर्न सकिएन । उचित ताप र चापको व्यवस्था गर्न सकिएन ।

दशैंमा घर फर्किंदा बुबा–आमालाई सर्टिफिकेट देखाउन नसक्ने भएको थिएँ । त्यो ठूलो उपहार गुमेको थियो । गुमेको उपहारबाहेक के दिन सक्थें भनेर अरू उपहारहरूको खोजीमा लागें । खोजी प्रगतिको थियो, जहाँ बुबा–आमाले गर्वका साथ सारा गाउँलेलाई मेरो गाथा धित मारेर सुनाउन पाऊन् ।

परिस्थितिले आस्थासँग मलाई टाढा बनाउँदै लग्यो । आस्थाले मसँग गुनासो गरिरहन्थी— समय दिएनौ भनेर । म स्वीकार गर्दै उसलाई मेरो उद्देश्य सुनाउँथें । तर, खै उसले के  बुझी !

ऊसँगको अन्तिम भेट वसन्तपुरको हिमालयन जाभामा भएको थियो । कफीको सुरुप तान्दै गर्दा उसको चम्किलो मुहार निभेको थियो । निराशाका धर्सा लट्पटिएका थिए । लाग्थ्यो— हाम्रा तमाम सपनाहरू यहीँ बिसर्जन हुँदैछन् ।

त्यसो त म पनि भित्रभित्रै उकुसमुकुस बनिरहेको थिएँ । साँझको सिमसिम पानीमा बसन्तपुरबाट छुट्टिएसँगै ऊ कहिल्यै सम्पर्कमै आइन । याद छ— बरोबर उसले भन्ने गर्थी, “तिमी लिरिक्स लेखे म म्युजिक भर्छु, मैले लिरिक्स लेखे तिमी म्युजिक भर्नू है !”

तर, समय फेरियो, ऊ फेरिई, म फेरिएँ । मेरो जिन्दगीको लयमा उसको कर्कश धूनमात्रै गुञ्जिरह्यो ।

० ० ०

यता माओवादी जनयुद्धले समाज विरूप बन्दै थियो । यसबाट हाम्रो गाउँ अछुतो हुने कुरै भएन । शाही सेना र माओवादी छापामार अनेक प्रयोजनका लागि छुट्टाछुट्टै गाउँ चहार्थे । सोधखोज गर्थे । एक–अर्काको कुरा खोतल्थे । जनता त्रस्त थिए । तौलेर मात्रै बोल्नुपर्ने स्थिति थियो । नभए ज्यान जतिबेला पनि तलमाथि पर्ने सम्भावना थियो । घरमा फोनबाट कुरा हुँदा बुबा–मम्मी गाउँको हालखबर यस्तै रहेको जानकारी दिनुहुन्थ्यो ।

लड्नेहरू एक–आपसमा लड्थे । उनीहरू आफैंमा समेत लड्दैनथे, समाजलाई पनि उसैगरी लडाउँथे । तर, जनता भने यसैको दोहोरो चपेटामा नराम्ररी पिसिन्थे । आहत थिए ।

समय न हो सबथोक । यसले कुन बेला के बोकेर आउँछ, भन्न सकिन्न । भविष्यको अज्ञात पर्दा शायदै खुला होला, हामी बाँचेको संसारमा । भावीमा लेखिएको कुरा भोगाइमा एकपछि अर्को गरी आउँदा बल्ल हामी खुशी र दुःखको भाव झल्काउने पात्रमा सीमित भयौं !

दशैं सम्मुखमा आइपुगेको थियो । मान्यजनबाट टीका थाप्न घर जानका लागि ०५९ असोजको पहिलो शुक्रबार सबेरै कोठामा ताल्चा लगाएर निस्किएँ । घरको रोमाञ्चित यादले मनमा खुशीका लाभाहरू सल्बलाइरहेका थिए । यसपालि मेहेनतले पास गरेको आईएस्सीको सर्टिफिकेट पनि थियो भने साथमा बुबा र मम्मीका लागि एक जोर नयाँ लत्ताकपडा ।

“बाबु घर निस्कन आँटेको ? गाउँबाट फोन आएको थियो,” झोला बोकेर निस्किनै लाग्दा घरबेटी ललित अंकलले भन्नुभयो ।

सधैको जस्तो बोलीमा उहाँको लय थिएन । कता–कता सुर हराएजस्तो । कुरा चपाएजस्तो । मैले लख काटें । पक्कै केही अनिष्टको पूर्वसंकेत हुनुपर्छ ।

घरबेटी अन्टीले ‘बाबु, भित्र जाऊ’ भनेपछि म लिभिङरुमतिर लागें । विस्तारमा अंकल बोल्न थाल्नुभयो, “हिजो साँझ नेपाली सेना र माओवादीको दोहोरो भिडन्तमा परी बुवाको निधन भएछ । अरु गाउँले पनि हताहत भएको कुरा छ । म तिम्रो घरसम्म तिम्लाई पु¥याउन जान्छु । तिमी सम्हालिऊ बाबु ।”

दिमाग रन्थनियो । डाँको अनायासै ठूलो स्वरले गुञ्जियो । चारैतिर बादल मडारिन थाल्यो । आँखाको डिलबाट आँशुधारा बग्न थाले । घरमा मम्मीको अवस्थाले झनै अत्यास लाग्ने बनायो । मन कठोर बनाउँदै म सम्हालिन खोजें । तर, पीडाको तीरलाई रोक्न सजिलो त कहाँ हुन्छ र !

रोदनको अमिलो पानी मुखसम्म बर्सियो र अनन्त भएर बगिरह्यो । बुबासँगका अतीतले चह¥याउन थाले । अझ धेरै घरमा मम्मीको अवस्थाले । गोलीले चुँडिएको भरोसालाई गुमाउँदा हजार आशाहरू पलभरमै स्खलित भए ।

आस्था यतिबेला मानस्पटलमा नमेटिने गरी घुम्न थाली । उसले अप्ठ्यारो पर्दा ढाडस दिन्थी, सम्झाउँथी । उसले संगीत रियाज गर्दा निकाल्ने वियोग धूनले मनलाई नोस्टाल्जिक बनाउँथ्यो । उसको अभाव कयौं टनको गह्रौं थिचाइ बन्यो । न आस्था थिई न त प्राणप्रिय बुबा हुनुहुन्थ्यो ।

सुनौलो जिन्दगीको लिरिक्समा परिस्थितिले कस्तो कर्कश धून भरिदियो !

र, पनि जिन्दगी हो— आफ्नै लय र आफ्नै सुरमा हिँडिरहन्छ । त्यही सुरमा मैले नयाँ धून रचेर जिन्दगीको गीत लेखिरहेछु ।