– श्रीकान्त चौधरी

घटना साँचो हो भन्ने कुरा कसरी पुष्टि भयो भने सबै समाचारपत्र, राष्ट्रिय प्रसारण सेवा र सरकारी छापाहरूमा त्यो छापिएको थियो । समाचार यस्तो थियो, “नयाँ महाराज गरिबी हटाउन दृढ संकल्पित होइबक्सिन्छ । भोकबाट राज्यका कुनै व्यक्तिलाई मर्न दिइनेछैन ।”

यो घोषणापछि सरकारका कत्र्तव्यपरायण अधिकृतहरूले राजकीय घोषणाविरुद्ध भोकले मर्ने व्यक्तिलाई कठोरतम दण्ड दिने मनमनै निर्णय गरेका थिए ।

महाराज आफ्नो महलको ‘ड्राइङ रुम’मा बसेर खबरपत्रिका नजर गरिबक्सिँदै थियो (द्रष्टव्यः गरिबहरूप्रति अत्यधिक वशीभूत महाराजले आफ्नो करोडभन्दा बढीको महल पनि छाप्रोको नमुनामा बनाइबक्सेको थियो) । पत्रिका पढ्दापढ्दै एक्कासि झस्किबक्स्यो । एउटा ख्यातिप्राप्त राष्ट्रिय अखबारले भोकबाट पाँच जना मरेको खबर छापेको थियो । मौसुफ सरकार दुःखी हुनुभन्दा पहिले प्रमुख राज्यसचिवलाई डाक्न उचित ठानिबक्स्यो ।

“यो के भएको ? तिमी त सबै कुरा ठीकठाक र राम्ररी चलिरहेको छ भन्थ्यौ,” महाराजले जवाफ मागिबक्स्यो ।

“सरकार ! योे विपक्षको अखबार हो । हाम्रा अखबारले कहिल्यै पनि यस्ता दुःखद र जनमानसलाई क्षुब्ध बनाउने किसिमका खबर छाप्दैनन्,” प्रमुखसचिवले बडो अक्किल लगाएर कुरा प्रष्ट पार्ने प्रयास गर्‍यो ।

“हुँ ऽ..ऽ.. विपक्षको अखबार ? त्यसो हो भने यो अप्रजातान्त्रिक र झूठो खबर हो । हाम्रो सरकारलाई बदनामी गराउने योजना हो !!”

महाराजको खाजा खाने बेला भएको थियो । मौसुफले रसमलाई, काजु, किसमिस, अंगुर, भुटेको पेश्ता र बदाममात्र खाइबक्स्यो । सचिवको सरकारी आँखा रसाएर आए । आद्र्रस्वरमा भन्यो, “सरकार ! जहिलेदेखि राज्यका ५० प्रतिशत जनताको स्तर गरिबीको निर्धारित सीमाभन्दा पनि तल छ भन्ने सुनिबक्स्यो, त्यस दिनदेखि बिहान–बेलुका यही खाजा ज्युनार हुन्छ ! खानपिन नै त्यागिबक्सेको छ । यसरी कति दिन निर्बाह चल्छ र !”

महाराज आफ्नो राज्यसेवकबाट निकै प्रभावित होइबक्स्यो ।

“ठीक भन्यौ, जहाँ राज्यका आधा जनता भोक–प्यासबाट दिन बिताउँछन्, त्यस अवस्थामा म कसरी अन्नपानी ग्रहण गर्न सक्छु ?” महाराजले बडो भावुक बनेर भनिबक्स्यो ।

“हजुरको नैतिकता र जनप्रेम अद्वितीय छ,” सचिवले अड्की–अड्की बिन्ती गर्‍यो । भोजनले पेट टन्न भएपछि महाराजलाई एउटा भव्य वक्तव्य दिने इच्छा जाग्यो । पत्रकार सम्मेलन आयोजना गरियो ।

“गरिबीलाई जरैबाट निर्मूल गर्न सरकार दृढ संकल्पित छ । पुँजीपति, सामन्तवादीहरूलाई दृढतापूर्वक दमन गरिनेछ । बेरोजगारी, शोषण, असमानता तथा अन्यायलाई समाप्त गर्न युद्धस्तरमा कदम उठाइनेछ ।”

सोही वक्तव्य अरू सबै मन्त्री तथा राज्यका वरिष्ठ अधिकृतहरूले दिए । सरकारी विज्ञापनको रूपमा र सरकारले तटस्थ र जनहितैषी मानेर अन्य सरकारी सहायता उपलब्ध गराएका समाचारपत्रहरूले वक्तव्यलाई प्रमुखता दिई छापे । वक्तव्यको प्रशंसामा ती पत्रिकाहरूले लेख, टिप्पणी आदिहरू पनि दिए । यो युद्धस्तरको कारबाही थियो । जनतालाई सरकारको मनशाय असल र निकै उच्च छ भन्ने विश्वास भयो । केही व्यक्तिहरू ती समाजवादी नीतिहरूमा रोडा अड्काउने जनताका दुश्मन भए । किनभने, उनीहरूले ती वक्तव्यहरूको आलोचना गरेका थिए र त्यसमा अविश्वास व्यक्त गरेका थिए ।

केही दिनभित्रै ग्रामीण क्षेत्रमा भोकले अनेक व्यक्तिको मृत्युको विषयलाई लिएर राजधानीमा उग्र प्रदर्शन भयो । त्यसै सिलसिलामा करौडौंका सार्वजनिक सम्पत्ति नष्ट भए । त्यसपछि महाराज के कुरामा सन्तुष्ट होइबक्स्यो भने अब जाँच आयोग गठन गर्ने स्थिति अनुकूल छ । जाँच आयोग गठन भयो । आयोगको रिपोर्ट निकै चाँडै, त्यो भनेको पाँच वर्षपछि पेश भयो । सरकारको नजरमा जाँच आयोगले आफ्नो काम साह्रै इमान्दारीपूर्वक र सन्तोषजनक ढंगले गरेको थियो । किनभने, भोकले मर्नेहरूको सारा जिम्मेवारी मर्नेहरूमाथि नै राखिएको थियो ।

रिपोर्टमा यस्तो भनिएको थियो, “जुन क्षेत्रका मानिसहरू मरेका छन्, ती क्षेत्रहरूमा महिनौंदेखि खाने–पिउने वस्तु केही थिएन । त्यसैले तिनीहरूले जंगली फलफूल, कन्दमूल खान थाले । जंगली फलफूल विषालु थिए, तसर्थ तिनीहरूको मृत्यु विषालु फलफूल कन्दमूल खानाले भयो !”

जाँच आयोगको रिपोर्ट प्रकाशित गरेर सरकारले आफ्नो कर्तव्य पूरा गर्‍यो । अब प्रजातन्त्रको के धर्म थियो भने विपक्षी दलले त्यसको समर्थन गरेर सरकारसित सहयोग र समझदारीको परिचय देओस् ! आयोगको रिर्पोटको अन्त्यमा राज्यको दक्षिणी भागमा खडेरी र उत्तरी भागमा बाढी–पहिरोको गम्भीर स्थिति कुनै बेलामा पनि घटित हुन सक्छ भन्ने टिप्पणी पनि थियो ।

र, स्थिति जब गम्भीर देखियो अनि महाराजले मौसुफको गम्भीर दायित्व निभाउने बेला आयो भन्ने ठानिबक्स्यो । महाराजले अनेक अभिनन्दन–पत्र ग्रहण गरिसकेपछि असाधारण व्यक्तित्वका मालिक होइबक्सेको थियो । अहिले पनि सधैंझैं स्थितप्रज्ञ भएर खाने, पिउने, सुत्ने, उठ्ने गरिबक्सिन्थ्यो । तर, सार्वजनिक तवरमा निकै चिन्तित र दुःखी रहिबक्सिन्थ्यो । सामान्य जनताका निम्ति यो धेरै ठूलो सहायता थियो ।

महाराजलाई गुप्त रूपबाट के थाहा भयो भने गृहमन्त्री र वित्तमन्त्रीबीच ठाकठुक परेका कारण सहायता कार्य र अन्य सेवाहरू अनपेक्षित गडबडीका साथ चलिरहेछ । महाराज यस्ता कुराहरूमा निकै कठोर होइबक्सिन्थ्यो । मौसुफ सरकारबाट तुरुन्त परिवर्तन गरिबक्स्यो र वित्तमन्त्रीलाई गृह र गृहलाई वित्तमन्त्री बनाइबक्स्यो । अनेक व्यक्तिहरूले, जो राज्यका विशेषज्ञ रहिसकेका थिए, महाराजको यस कार्यलाई क्रान्तिकारी निर्णय भने तर समस्या भने समाधान भएन ।

अन्ततः महाराजले एउटा अभिनव क्रन्तिकारी कदम उठाइबक्स्यो । प्रत्येक नयाँ कदम उठाउनु मौसुफ सरकारको विचारमा क्रन्तिकारी कदम थियो । के निर्णय लिइयो भने, जो बाढीपीडित छन्, तिनलाई सुख्खाग्रस्त क्षेत्रमा पठाइयोस् र जो सुख्खाग्रस्त छन्, तिनलाई बाढीग्रस्त क्षेत्रमा पठाइयोस् । यो योजनालाई मूर्तरूप दिउन्जेल अनेक मानिसले अकालमा मृत्युवरण गरिसकेका थिए । तर, महाराजलाई के सन्तोष थियो भने सरकारले जनताको सहायताका लागि हरसम्भव प्रयत्न गरेको छ । यो ऐतिहासिक योजनाबाट फुर्सद भएपछि महाराज र मौसुफ सरकारका सहयोगीहरू केही ठूला गम्भीर एवं महत्वपूर्ण विषयहरूमा रचनात्मक कार्य गर्न लागे । जस्तैः भियतनाममा शान्ति, अन्तर्राष्ट्रिय सांस्कृतिक एकता, विश्वबन्धुत्व आदि, आदि ।

रुपान्तरकारः राप्रउ पोखरेल

(हिन्दी मासिक– कादम्बिनी, सन् १९७५)