पोखरा । ‘ढुंगाको काप फोरेर पनि उम्रन्छ पिपल’ राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेले लेखेको कविताको यो अंश कुदिछहरालाई पोखरा क्यानोनिङ (छाँगावरोहण) बाट चिनाउने व्यक्तिको जीवनमा मेल खान्छ । क्यानोनिङ पनि ढुंगाको कापमा नै डोरी बाँधेर पानीसँग पौँठेजोरी खेल्ने काम हो । यसबाट मानिसले विस्मय, आश्चर्य, डर, त्रास, मनोरञ्जन र हर्षको भाव केही मिनेटको अन्तरालमा पाउँछन् ।

यो खेल हेर्दा जति रोमाञ्चक छ, खेल्दाको अनुभव झनै अवर्णित छ । घलेल गाउँ, घलेल गाउँको कुदीछहरा हुँदै पोखरा क्यानोनिङ । सुनसान ठाउँ, चारैतर्फ जंगल, ५० मिटर अग्लो झरना र त्यही झरनासँगै बगेको डोरी समाएर साहस प्रदर्शन गर्ने ठाउँ । साविकको ल्वाङ घलेल गाउँ विकास समितिको वडा नं. ६ को पहिचान अहिले क्यानोनिङले बदलेको छ । अहिले माछापुच्छ्रे गाउँपािलका वडा नं. ९ का बालकदेखि बच्चको मुखमा ‘क्यानोनिङ’ शब्द झुन्डिएको छ । 

क्यानोनिङका संस्थापक राम गुरुङ

गाउँपालिकादेखि राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा नै पोखरा क्यानोनिङ साहसिक पर्यटनको पहिलो नम्बरमा परिचित छ । जुका लाग्ने अनकन्टार छहरालाई ‘क्यानोनिङ’ को रुपमा जीवन्त बनाउने आखिर को हुन ? जवाफ छ, राम गुरुङ ।

उनी भन्छन्, क्यानोनिङ गर्ने मान्छे ‘मर्‍यो भन्ने अवस्थामा पनि पुग्छ’ । तर, क्यानोनिङको सुरुवात पनि मर्ने अवस्थामै पुगेर सञ्चालन गरेको उनको अनुभव छ । मर्ने यसर्थमा कि यो खेल जति साहसिक छ, त्यो सञ्चालन गर्न उनले त्योभन्दा ठूलो साहस जुटाए । क्यानोनिङ जसरी भए पनि सञ्चालन गर्ने उनको अठोटले नेपाल सरकार, स्थानीय, पर्यटन व्यवसायीदेखि जुकासम्मको सामना गर्‍यो ।

तर, क्यानोनिङ सञ्चालन भने उनको पहिलो इच्छा होइन । उनको पहिलो इच्छा थियो, पोखराका तालमा वाटर स्की गर्ने ।

अधुरो स्की सपना...

गुरुङ भन्छन्, “२०१२ मा लण्डन गएको थिएँ, त्यहाँ तीन महिना बस्ने समय मिल्यो । त्यतिबेला नै त्यहाँ ओलम्पिक  चलिरहेको थियो । त्योबेला वाटरपार्क, त्यसलाई केवल स्की पनि भन्छ । त्यहाँ लण्डनमा ११ वटा थियो । जाडोका कारण छ महिना चल्ने र छ महिना रोकिने गथ्र्यो । त्यहाँको त्यो अवस्था हेर्दा मलाई के लाग्यो भने होइन, कास्कीमा यतिधेरै तालहरु लथालिङ्ग छन् । कमसेकम ती तालहरु प्रयोग गर्न पाए...।”

उनमा साेंच आयो, नेपालमा पनि वाटर स्की गरौँ । उनले सोचनन्, मात्र त्यहाँका स्की सम्बन्धित कम्पनीसँग इमेलमार्फत सम्पर्क गरे । उनीहरुले एउटा तालको नमूना मागे । गुरुङले गुगल अर्थबाट दिपाङ तालको विवरण दिए । कम्पनीले डायग्राम नै बनाएर दियो । तर, त्यो महँगो थियो, गुरुङसँग उनका साथीहरु पनि लगानी गर्न इच्छुक थिए । तीन महिने लण्डन बसाइपछि उनी नेपाल फर्के, पोखरामा वाटर स्की सञ्चालन गर्छु भन्ने सोंचका साथ ।

सोचलाई वास्तविकतामा बदल्न उनी फर्केलगत्तै पहिले त्रिपुरेश्वरको भन्सार कार्यालयमा पुगे । आवश्यक सरसामान सबै विदेशबाट नै ल्याउनुपर्ने थियो । त्यसकै बारेमा बुझ्न पुगेका उनी निराश भए । भन्सार कार्यालयले नै वाटर स्कीको बारेमा अनभिज्ञ थियो ।

त्यसपछि पर्यटन विभागको उद्योग शाखामा पुगे, आफू खेलेको, खेलको बारेमा खिचेको भिडियो दुवै देखाए । तर, त्यहाँका पदाधिकारीमा पनि वाटर स्कीको बारेमा कुनै कन्सेप्ट थिएन । अहँ, त्यहाँ पनि उनको उपलब्धी शून्य नै रह्यो । 

“मलाई त के पनि लाग्यो भने, पर्यटन क्षेत्रबाट जाने मान्छेहरु त केवल घुम्न मात्र जाने रहेछन ।

त्यो चिजलाई नेपालमा ल्याएर इम्प्लिमेन्ट गर्न सकिन्छ है, सम्भव छ है भन्नेतिर नलाग्ने रहेछन् । स्टार होटेलमा मात्रै जाने रहेछन कि कुन्नि ?”, के अप्ठ्यारो पर्‍यो ।

तर पनि, २०१२ मा दिपाङ तालको लागि निवेदन दिए । उनले निवेदन दिइनसक्दा चारवटा हाकिम फेरिए । त्यतिबेला जनप्रतिनिधी थिएनन् । सर्वदलीय संयन्त्रको भेला राखे, भिडियो प्रिजेन्टेसन पनि गरे ।

सबैले ताली बजाए, हौस्याए । सबै खुशी भएपछि उनी आफैं हौसिए र ताललाई भाडामा मागे । तर, त्यसपछि सबै पन्छिए । म निराश भएँ । उनको स्की यात्रा त्यहीँ सकियो ।

क्यानोनिङ यात्राको सुरुवात - जुकाको समस्या

स्कीको निराशा त छँदै थियो । त्यसबीचमा काठमाडौंमा उनका साथी राजेश लामासँग कुराकानी भयो ।

लामाले मार्दी हिमालको टे«किङ गरेका रहेछन् । मार्दी टे«कमा जाँदा उनले ‘कुदिछहरो’ देखेका रहेछन् । उनै लामाले एकपटक गुरुङलाई सुनाएछन्, ‘मैले मार्दी ट्रेक जाँदा यस्तो पो देखेँ भन्नुभयो, मैले सोधेँ के हुन्छ त्यहाँ ? लामाले जवाफ दिए, ‘क्यानोनिङ’ । 

त्यो नै क्यानोनिङको पहिलो पाइला थियो । लामाले भनेपछि गुरुङले क्यानोनिङको बारेमा युट्युबमा खोजे । हेरे । उनले थाहा पाए, क्यानोनिङ भन्ने यस्तो पो हुँदोरहेछ ।

क्यानोनिङ सुरुवातको संघर्षमा सुनाउँदै उनले भने, “मैले सञ्चालन गर्छु पनि भनेको थिएन, हाम्रो ठाउँमा हुन्छ भने पहल गर्नुपर्छ भनेर टानसँग अनुरोध गरे ।

त्यतिबेला अन्नपूर्ण दिवस पनि घलेल गाउँमा मनाइएको थियो । मैले त्यतिबेला के अपेक्षा राखेको थिएँ भने- यहाँ सम्भावना छ होला, हामी सहयोग गर्छौँ भन्नुहुन्छ होला भन्ने सोंचेको थिएँ, तर उहाँहरुले “जुका आउँछ, जुका आउने ठाउँमा हुँदैन’ भनिदिए । साह्रै टेन्सन बनाइदिए ।

क्यानोनिङ्  उच्चारण गर्न नजान्दा झन्झट

त्यसपछि पनि म लागेको लाग्यै गरेँ । काठमाडौंबाट राजेश लामा फेरि आए । उनैले फिजिबिलिटी स्टडी गरे, सम्भावनाका आशाहरु देखाए ।

फेरि टानसहित साविकको गाविससँग कुरा गरेँ । त्यतिबेला गाउँ परिषदले क्यानोनिङलाई सहयोग गर्ने भयो । तर, बजेट विनियोजन गर्ने बेलामा चाहिँ ‘क्यानोनिङ’ शब्द उच्चारण गर्न नजानेर अर्कै शिर्षकमा बजेट छुट्यायो । उनले नै क्यानोनिङ राख्न भने ।

अहिले बच्चादेखि बुढाको मुखमा क्यानोनिङ शब्द झुण्डिएको छ । गाउँ परिषदले सहयोग गर्ने भएपछि कुदिछहरामा डेमो देखाए । दुई दिन ठूलै बजार लाग्यो । तर, पनि निरन्तरता दिनु नै थियो । व्यवस्थापन गर्नुपर्थ्यो  । सुरुमा टानले नेपाल क्यानोनिङ एसोसिएसनका पदाधिकारीहरुले एक्सप्लोर गरे ।

त्यति नै बेला अमेरिकन क्यानोनिङ एकेडेमीका फाउण्डर रिच काल्र्सन पोखरा आएका थिए । भर्खरै वामे सर्न लागेका क्यानोनिङ र अमेरिकन क्यानोनिङका फाउण्डर पोखरा आउनु उनलाई ढुंगा खोज्दा देउता मिलेजस्तो भयो । पोखरा झरे र काल्र्सनलाई भेटे अनि प्रस्ताव गरे, ‘लन्चको ।’

लन्च प्रस्ताव भए पनि उद्देश्य भने क्यानोनिङ देखाउनु थियो र व्यवस्थित बनाउनु नै थियो । बाटैमा पर्ने हुनाले उनले आफूहरुले डेमो देखाएको सुनाए । गाइडको समस्या रहेको उनले सुनाए ।

गुरुङले तत्कालै जवाफ दिए, ‘पाँचदिनमै सिकिन्छ ।’

काल्र्स, काठमाडौं फर्किए । यता गाइडहरुको लागि आवेदन खुल्यो । लमजुङ, सिन्धुपाल्चोकका जिल्लाबाट १६ जनाले आवेदन पनि दिए । काल्र्सनले पाँच दिनको तालिम दिने भए । तर, भाग्यले उनलाई साथ दियो, काल्र्सनले भोटेकोशीमा दिने भनिएको तालिम क्यान्सिल भयो । त्यसपछि पाँच दिनको भनिएको तालिम १० दिनसम्म चल्यो । बिगिनरदेखि एड्भान्ससम्मको तालिम उनैले दिए ।

स्थानीय गाइडले निकै मिहनत गरे । गाइडलाई सिकाइयो, क्यानोनिङमा ‘पहिलो मिस्टेक नै अन्तिम मिस्टेक’ । क्यानोनिङले गल्ती चिन्दैन । एक गल्तीले जिन्दगी नै जान्छ, पहिलोपटक हो भनेर माफी पाइँदैन ।

...र सुरु भयो पोखरा क्यानोनिङ् 

गाइड पनि भएपछि उनले लगानीकर्ता खोजे, अरुलाई नै सञ्चालन गर्न आग्रह गरे । पोखरादेखि जलवीरेसम्मका साथीहरुलाई उनले आग्रह गरे । तर, कसैले मानेनन् । आफँै कस्सिए । हजार ठक्कर खाएपछि उनी कठोर भए, र कठोर खेल पोखरा क्यानोनिङको थालनी गरे । राम्रो हुँदै गयो । फाट्टफुट्ट मान्छेहरु आउन थाले । पोखरा क्यानोनिङले पाइला चाल्न थाल्यो । ...र, पोखरा क्यानोनिङ सुरु भयो ।

पोखरादेखि नजिकै छ

३९ वर्षीय गुरुङले २०७१ वैशाखदेखि पोखरा क्यानोनिङमा पर्यटकहरुलाई स्वागत गरिरहेका छन् । साहसिक खेलमार्फत ‘नेचर र एड्भेन्चर्स’ को मज्जा लुट्न हाल दैनिक १० जना पर्यटकहरु त्यहाँ पुग्ने गरेका छन् । ४५ मिटर र ३० मिटर लामा दुई वटा छहरामा पर्यटकहरुले क्यानोनिङ गर्न सक्छन् । 

पोखरादेखि झण्डै २३ किलोमिटर टाढा घलेल गाउँमामा बाह्यभन्दा आन्तरिक पर्यटकहरु बढी आउने गरेको उनको भनाइ छ । अहिलेसम्म त्यहाँ सात वर्षीय बालकदेखि ६२ वर्षको वृद्धालेसमेत क्यानोनिङ गरेको उनी बताउँछन् ।

व्यवस्थापनकै क्रममा रहेको पोखरा क्यानोनिङसँगै उनले लजिङ र फुडिङसहितको गेष्ट हाउस पनि सञ्चालन गरेका छन् । त्यहाँ अहिले एकपटकमा ३० जनासम्म बस्न मिल्छ भने पूर्वाधारमा एक करोडसम्म खर्चिएको उनी बताउँछन् ।

पोखराबाट नजिक भएको हुँदा एकैदिनमा फर्किन पनि सकिन्छ । तर, बस्ने गरी जाँदा प्याकेज सुविधा पनि उपलब्ध छ । गुरुङका अनुसार क्यानोनिङको लागि नेपालीलाई दुई हजार चार सय रुपैयाँ र फोटोको पाँच सय गरी दुई हजार नौ सय रुपैयाँ लिने गरिएको छ । बस्नेगरि गएको खण्डमा भने एकरातको लागि चार हजार नौ सय रुपैयाँ बुझाउनुपर्छ । विदेशीहरुले क्यानोनिङको लागि ३९ डलर र बास बसेमा ६९ डलर रुपैयाँ तिर्नुपर्छ ।