एजेन्सी । जापानका ऐनु समुदायमा ‘हेलो’ लाई ‘इरानकराप्ते’ भनिन्छ भने अमेरिकाको अलस्काको इयाक समुदायका मानिसले ‘इसु’ भनि अभिवादन गर्ने गर्छन् । त्यस्तै बेलायतका कोर्निस समुदाय चाहिँ ‘दि दा’ भन्ने गरिएको छ । तर अहिले यी भाषाको प्रयोग अत्यन्तै थोरै मानिसले मात्र गरिरहेका छन् र यीलगायत थुप्रै भाषाहरु विश्वबाट लोप हुने अवस्थामा छन् । 

अहिले विश्वभर ७ हजार भन्दा बढी भाषा बोलिन्छन् । तर तीमध्ये एक तिहाइ भाषाका प्रयोगकर्ता १ हजार भन्दा कम छन् । युनेस्कोका अनुसार त्यस्ता ४० प्रतिशत भाषा अबका केही वर्षमा हराउने खतरामा छन् । तथ्याङ्कअनुसार प्रत्येक १५ दिनमा विश्वबाट एउटा भाषा लोप हुने गरेको छ । जस्तै ल्याटिनलाई ‘डेड ल्याङ्ग्वेज’ पनि भन्ने गरिन्छ तर वास्तवमा ल्याटिन कतै हराएको छैन र रोमन एम्पेरर अगस्टस सिजलको पालादेखि निरन्तर बोलिँदै आइएको छ । पछिल्लो २ हजार वर्षमा यसमा थुप्रै परिवर्तन आइसकेका छन् र यसैबाट फ्रेन्च, पोर्चुगिज, स्पेनी, इटालियन भाषा बनेका हुन् । त्यसैले हामीले अप्रत्यक्ष रुपमा यसको प्रयोग गरिरहेको हुँदा यसलाई लोप भएको भन्न नसकिने विश्लेषकहरु बताउँछन् ।

खासमा भाषा त्यतिबेला मात्र पूर्ण रुपमा लोप हुन्छ जब कुनै एउटा समुदायले आफ्नो भाषा छाडेर अर्को भाषा बोल्न र अपनाउन सुरु गर्छ अनि  अभिभावकले बच्चाहरुलाई त्यही नयाँ भाषामा हुर्काउन थाल्छन् । यस्तोमा समुदायका सबैभन्दा वृद्धको मृत्यु भएपछि नै सो भाषा त्यसपछि शुद्ध र राम्ररी बोलिने सम्भावना बिलाउँदै जान्छ । यसरी अहिले इन्डोनेशियाको कायुपुलाउ, ब्राजिलको कुरायालगायत अन्य विभिन्न देशका सामुदायिक भाषा लोप हुने क्रममा छन् । 

लामो समय अगाडि धेरै देशहरुमा सरकारले आफूलाई मन नपर्ने भाषामाथि प्रतिबन्ध लगाउने गर्दथ्यो र कतिपय अवस्थामा भाषा दबाबमा आएर पनि हराउने गर्दथ्यो । जस्तै सोभियत युनियनमा हुर्किएका कुनै पनि युवामा त्यसबेला घरमा जुन भाषा प्रयोग भइरहे पनि रुसी भाषामा सक्षम हुनुले नै सफलता दिलाउने मान्यता व्याप्त थियो । त्यस्तै तिब्बतिसहित सांघाइनिज र क्यान्टोनिजलगायत चीनमा भिन्दै भाषा बोल्नेहरु आज पनि म्याड्रिनमा नै केन्द्रित रहनुपर्ने दबाबमा छन् ।  

यसरी एकपटक हराएको भाषा पुनः प्रयोगमा आउन सक्दैन । हालसम्म एउटा भाषा मात्र लोप भएर फेरि फर्किएको छ । त्यो हो हिब्रु, जुन २ हजार वर्षसम्म लोप भएको थियो । तर २० औँ शताब्दीको शुरुवातमा प्यालेस्टाइनमा बसाईँ सरेका ज्युइसले युरोपमा अङ्ग्रेजी नभइ अरु नै विभिन्न भाषा बोल्न थाले र त्यसैबेला उनीहरुले हिब्रुलाई सार्वजनिक भाषाका रुपमा अपनाएका हुन् । यसरी देश राम्ररी स्थापित भइसकेपछि सो भाषा उनीहरुको औपचारिक भाषा बन्न पुग्यो भने हाल ७० लाख मानिसले यसको प्रयोग गरिरहेका छन् । त्यसैले हिब्रु विश्वबाट लोप भएर पूर्ण रुपमा स्थापित हुन सफल एक मात्र भाषा हो । 

तर पछिल्लो समय यस्ता धेरै लोपोन्मुख भाषालाई बचाउन र पुनः प्रयोगमा ल्याउन प्रयास भइरहेको छ । दक्षिण पश्चिम बेलायतमा बोलिने कोर्निश दुई शताब्दी अगाडि नै हराएको थियो । तर आज सयौँ मानिसले फेरि यो भाषा प्रयोगमा ल्याइरहेका छन् र बोल्न सुरु गरेका छन् ।  मानव विविधता आफैँमा राम्रो क्ुरा हो र भाषा यसको महत्वपूर्ण पाटो मानिन्छ । जस्तै हामी कुनै नयाँ देश घुम्न गयौँ तर त्यहाँको खाना, परम्परा, भाषा, संस्कृति हाम्रै देश जस्तो भयो भने सो भ्रमण पक्कै पनि उत्साहजनक र रोमाञ्चक हुनेछैन । द इकोनोमिस्टबाट