– पोस्तक श्रेष्ठ

यो टिभी/इन्टरनेट नभइदिएको भए फुर्सदमा के गर्थें कुन्नि ! शायद कुनै पुस्तक, पत्रपत्रिका पढेर समय बिताउँथें होला वा कुनै मित्र वा आफन्तसँग फोनमा गफिन्थें होला । जाँगर चल्दा साइकलमा म्यारिअन तालको फन्को मार्थें कि नर्थक्रिक पार्कमा कुद्न जान्थें होला । तर, अहिले अधिकांश समय इन्टरनेट सर्फिङमा बित्छ ।

एक शनिबारको दिन सोफामा पल्टिएर रिमोटले यूट्युब भिडियोहरू सरसर्ती चहार्दै थिएँ । नेपाली दूरदराजका गाउँले जनजीवन समेटिएका भिडियो, बीबीसीको साझा सवाल, हेर्ने कथा— यस्तै हुन् मेरा रुचिका भिडियोहरू । एउटा भिडियोमा देखिएकी युवती परिचित हुन् कि जस्तो लाग्यो । रिमोटमा ‘ओके’ बटन थिचें । हो, उनी नै रहिछन्— कमरेडकी छोरी । गालाको हड्डी अलि उच्चालिएछ । दुब्लाइछिन् । अनुहार शृंगारबिनाको फुस्रो । बोल्ने शैली भने उस्तै । अनुहारमा उही शान्त भाव । नेपालको सुदूरपश्चिम मुगु जिल्लाको कार्कीबाडा गाउँ । त्यहाँ पुगिछन् उनी । शिक्षिका बन्छु भन्थिन्, बनिछन् पनि ।

कार्यक्रम प्रस्तोताको प्रश्न थियो, “दिदी, मान्छेहरू यहाँबाट अमेरिका जान मरिहत्ते गर्छन् । तपाईंले त त्यहाँ उच्च शिक्षा हासिल गर्नुभयो । लोभलाग्दो नोकरी थियो रे ! आरामदायी जीवनशैली सबै त्यागेर कर्णालीको यो विकट गाउँमा एउटा साधारण शिक्षिका बन्न आइपुग्नुभएछ । के पाउनुभयो त तपाईंले ?”

“खुशी, सन्तुष्टि,” उनको उत्तर संक्षिप्त थियो ।

“बिहे पनि गर्नु भा’छैन !”

“बिहे भएन ।”

“किन ? कसैसँग प्रेम परेन र ?”

उनी मुस्कुराइन् । उनको मुस्कान उस्तै थियो । बलजफ्ती रोक्दारोक्दै फुस्किएको जस्तो ।

“प¥या थियो ।”

“अनि, केल्ले रोक्यो त ? भन्न मिल्छ ?”

एकक्षणको मौनतापछि उनी बोलिन्, “युद्धले रोक्यो । हामी अलग कित्ताका परेछौं । म कमरेडकी छोरी, ऊ वर्गशत्रुको छोरा । घात–प्रतिघात भएका रहेछन् । सम्बन्ध अघि बढेन । जीवन राजनीतिजस्तो होइन रहेछ, सत्ताको बाँडिचुँडीमा सम्झौता हुने ।”

“ओहो ! कस्तो गम्भीर कुरा गर्नुभयो । अनि एउटै प्रेमको लागि जीवन उत्सर्ग गरिदिने त ?”

“त्यसो होइन । म संन्यासिनी भएकी छैन । बिहेकै लागि भनेर बिहे गर्नचाहिँ चाहन्नँ । बिहे हुनैपर्छ भन्ने पनि छैन । खुशी रहन सक्नु मुख्य कुरा हो ।”

त्यसपछि उनीहरूको कुराकानी अन्य विषयमा मोडियो— स्कुलको कुरा, गाउँको दूरावस्थाको कुरा, विद्यार्थीका समस्याका कुरा । म भने स्मृतिको अर्कै दुनियामा पुगें ।

० ० ०

आठ वर्षअघि । मिनियापलिस, मिनीसोटा, अमेरिका । ‘बेस्ट–बाई’को प्रधान कार्यालय ।

“हे प्याट्रिक, सम्यान्थासँग चिनजान गर,” हल–वेमा म्यानेजरसँग भेट भयो । सँगै आएकी युवतीतिर संकेत गर्दै उनले भने । शायद उनी नयाँ कर्मचारी थिइन् । म्यानेजर उनलाई कार्यालयको वस्तुस्थितिबारे जानकारी गराउँदै थिए । गहुँगोरो वर्ण, कालो कपाल, मध्यम कद, युवती नेपाली नै हुन् कि जस्तो लाग्यो । हुन त नेपाली, भारतीय, दक्षिणपूर्वी एसियाली र ल्याटिन अमेरिकीहरू सबै झट्ट हेर्दा उस्तै देखिन्छन् ।

“म प्रतीक,” हात मिलाउँदै गर्दा मेरा उत्सुक आँखाहरू उनको आनुवंशिकता खोज्दै थिए ।

“उनी पनि नेपाली हुन् नि,” म्यानेजरले मेरो कुतूहलता मेटाइदिए । परिचय आदानप्रदानको औपचारिकतापछि उनीहरू अघि बढे । म पनि आफ्नो कार्यकक्षतिर पसें । कता–कता उनको अनुहार परिचित जस्तो लाग्यो । शायद कतै कुनै पार्टीतिर भेटें कि ? तर, त्यो मेरो भ्रम पनि हुन सक्छ । कयौंपटक मलाई त्यस्तो भएको छ । पछि उनलाई लन्च रुममा देखें । कुनातिरको एउटा टेबुलमा उनी एक्लै बसेकी थिइन् । आफ्नो स्यान्डविचको पोको च्यापेर म उनीतिरै लम्कें ।

“हाई, तिमी नयाँ हौ ?”

कुनै औपचारिकताबिनै उनको अगाडिको कुर्सी तानेर बसें । मेरो धृष्टता देखेर होला—शायद एकछिन उनी अकमक्क परिन् ।

“हजुर ।”

“के गछ्र्यौ तिमी ?”

“डेभलपर ।”

“ए...ए... ।”

उनले मेरो बारेमा भने केही सोधिनन् । म आफैंले बताएँ, “मचाहिँ व्यापार विश्लेषक !”

खास मेरो कामलाई ‘बिजनेस अनालिस्ट’ भन्छन् । आजकलका धेरै युवाहरू शुद्ध नेपाली बुझ्दैनन् । मैले ‘व्यापार विश्लेषक’ भनेको उनले बुझिन् कि बुझिनन् कुन्नि तर ‘ए ए’ गरिन् ।

“हाम्रो भेट पहिला पनि कतै भएको हो ? तिम्रो अनुहार परिचित जस्तो लाग्यो नि !”

उनले मुन्टो हल्लाएर अनभिज्ञता प्रकट गरिन् ।

उनको घाँटीमा झुन्डिएको परिचयपत्रमा नजर गयो । नाम लेखिएको थियो— सम्यान्था थापा ।

“वाह ! तिम्रो नामै सम्यान्था ? यहाँ गोराहरूले मेरोजस्तै तिम्रो नाम पनि बंग्याइदिए कि भन्ने सोचेको । हेर न मेरो नाम प्रतीक हो तर यिनीहरू मलाई प्याट्रिक भन्छन् !”

उनी मुसुक्क हाँसिन् ।

“तिम्रा बाबा–आमा त निकै दूरदर्शी हुनुहुँदो रहेछ त । अमेरिका जाने भनेर पहिलेदेखि नै खाँटी अम्रिकाने नाम राखिदिनुभएछ ।”

अहिले पनि खिस्स हाँसिन् मात्र । प्रत्युत्तरमा केही बोलिनन् ।

“अनि नेपालमा तिम्रो घर कहाँ हो ?” 

“काठमान्डू ।”

म बोल्दै गएँ । उनी टाउकोमात्र हल्लाइरहिन् । खानेकुरामै व्यस्त रहिन् । खाँदा मुखबाट आवाज आउँछ कि भनेर एकदम सजग पनि थिइन् । यिनी अन्तर्मुखी स्वभावकी रहिछिन् । तर, म त्यति छिट्टै हार मान्ने मान्छे कहाँ थिएँ र ! मलाई चिन्नेहरू भन्थे— प्रतीकको अघि परेपछि ढुंगो पनि बोल्छ ।

“अनि, तिमी मिनीसोटा आएको धेरै भयो कि ?”

“होइन । म त बस्टनबाट आएको एक हप्तामात्र भएछ ।”

बल्ल उनीबाट पूरा वाक्य सुन्न पाइयो । उनको लवज तराईबासीको जस्तो रहेछ ।

“तिमीलाई पूरा वाक्यमा बोल्न पनि आउँदो रहेछ त,” मैले कटाक्ष गरें ।

उनी हाँसिन् । हाँस्दा हत्केलाले मुख छोपेको थियो ।

“अनि कहाँ बस्छ्यौ ?”

“फिलहाल एउटा इन्डियन फ्यामिलीकोमा पेइङ–गेस्ट बसेकी छु । यहाँ काममा अलि सेटल भएपछि अपार्टमेन्ट खोज्नुपर्ला ।”

घर काठमाडौं, लवज तराईतिरको, हिन्दी मिसाएर बोल्ने, नाम भने अमेरिकी । कस्तो अनौठो प्याकेज रहिछन् यिनी ! उनीप्रति जिज्ञासा निकै बढ्यो तर मेरो विश्रामको समय सकिसकेको थियो ।

“अन्तर्वार्ता सकिएको छैन है,” मैले उठ्दै गर्दा भनें । स्वभावतः उनी मुस्कुराइन् । 

त्यसपछि सम्यान्थासँग जम्काभेट भइरह्यो । हल–वेमा । लन्च रुममा । निहुरिएर हिँडिरहेकी हुन्थिन् । भेट्दा म ‘हाई’ गर्थें । उनी प्रत्युत्तरमा ‘हाई’ भनेर फटाफट निस्किहाल्थिन् । दोहोरो कुरा गर्ने मौकै मिलेन । गफिने कुरा त परै जाओस् । कस्तो प¥यो भने पछि हामी एउटै प्रोजेक्टमा प¥यौं । ‘कता जालास् मछली, मेरै ढडिया’ भनेजस्तै भयो । त्यसपछि कामको सिलसिलामा हरेक दुई–तीन दिनमा भेट हुन थाल्यो । तर, औपचारिक बैठकहरूमा कामसम्बन्धी नै कुरा हुन्थ्यो । अरू गफिने कुरा हुन्थेन । खै किन हो, मेरो नजर उनको आँखामा गढ्थ्यो । उनी भने नजर लुकाउँथिन् । म नजिक हुन खोज्थें तर उनी सधैं एउटा दूरीमै रहन्थिन् । बैठक सकिनेबित्तिकै लुसुक्क निस्किन्थिन् । लन्च रुममा देख्दा उनीतिर लम्किन्थें तर उनी भने चिप्लो माछाजस्तो फुत्किहाल्थिन् । खै किन हो, मैले उनलाई पछ्याउन भने छोडिनँ ।

एकदिन म लन्च रुममा कुनातिरको झ्यालको टेबुलमा एक्लै थिएँ । उनी सरासर मतिरै आइन् । यो सर्वथा अनौठो घटना थियो ।

“हाई प्रतीक !”

मैले झ्यालबाट बाहिरतिर हेरें ।

“मैले बोलाको । किन उता हेर्छौ ?”

“आज घाम कताबाट लागेछ भनेर हेरेको । तिमीले पहिला बोलायौ नि त !”

उनी हाँसिन् ।

“यो शनिबर तिमीलाई फुर्सद छ ? म आफ्नो अपार्टमेन्टमा मुभ हुँदै छु । मद्दत गर्न सक्छौ ?”

वाह ! बिना कुनै भूमिका, सीधै मुद्दामा प्रवेश ? एकमनले यिनी स्वार्थी रहिछन् भन्ने लाग्यो । मेरो खासै काम केही थिएन । सप्ताहन्तमा साथीहरूसँग क्रिकेट खेल्नु, साइकल चलाउन जानु, स्पोटर््स बारहरूमा बलिङ÷स्नुकर खेल्नु, मलहरूको चक्कर काट्नु— यस्तै थिए मेरा क्रियाकलाप । फुर्सद नै फुर्सद थियो ।

“ऊँ ऽऽ,” केही सोचेको जस्तो अभिनय गरें । यति सवर््सुलभ र सस्तो त म पनि किन हुनू र भन्ने लाग्यो ।

“केही बात छैन । तिम्रो फुर्सद छैन भने कुनै मुवर्स कम्पनी खोज्नुपर्ला ।”

“हैन हैन, ठीक छ । केही काम त थियो तर म मिलाउँछु । मम्मीले भन्नु भा’को छ— बच्चा, स्त्री र वृद्धहरूलाई जहिले पनि मद्दत गर्नू ।”

“अनि अरू के–के भन्नुभएछ तिम्रो मम्मीले ?”

“राम्री युवतीले मद्दत माग्दा त झन् कहिल्यै नाइ नभन्नू ।”

“धत्, तिमी बहुत मजाक गर्छौ ।”

उनले मलाई ब्लुमिङ्टनको एउटा ठेगाना दिइन्, जहाँ उनी पेइङ–गेस्टको रूपमा बसेकी थिइन् । म शनिबार त्यहाँ पुगें । खासै धेरै समान त छैन रहेछ ।

उनका सामानहरू नयाँ अपार्टमेन्टमा सारिदिएँ । केही नयाँ फर्निचर किन्नुपर्ने रहेछ । स्लम्बरल्यान्ड, होम फर्निचर आदि स्टोरहरू घुमाइदिएँ । साँझ हिमालयन रेस्टुरेन्टमा खाना खान गयौं । उनी शाकाहारी रहिछिन् । कसैले भनेको सुनेको— शाकाहारीहरू अलि अडमिल्दा हुन्छन् रे ! आफूलाई विशिष्ट पनि ठान्छन् रे ! उनको स्वभावले हो जस्तो पनि लाग्यो ।

रेस्टुरेन्टका सञ्चालक दाइ चिनजानकै थिए । दाइले आँखाको शान गरेर सोधे, “गर्लफ्रेन्ड ?”

“होइन, होइन,” मैले पनि इशारामै उत्तर दिएँ । दाइ मुस्कुराउँदै अर्को टेबलतिर लागे ।

“तिमी तराईतिर जन्मे–हुर्केको हो, सम्यान्था ?”

“मलाई सबैले त्यसै भन्छन् । म सानैदेखि इन्डियामा बसेकोले मेरो त्यस्तो एक्सेन्ट छ । शिमला थाहा छ तिमीलाई ? मेरो हाइस्कुल÷कलेजको पढाइ उतै भयो । लोकतन्त्र आएपछि मात्र बाबामम्मीले नेपाल बोलाउनुभयो ।”

“अच्छा, तो ए बात है !” मैले जिस्काउने शैलीमा भनें ।

गृष्म ऋतुको महिना । साँझको ९—१० बजेसम्म घाम नडुब्ने । यति उज्यालै के घर जानु भनेर खाना खाइसकेपछि इडाइनाको सेन्टेन्निएल लेक पार्कमा टहलिन गयौं । एकछिन हिँडेपछि सुस्ताउन पिन्सट्राइप भन्ने स्पोटर््स बारमा छि¥यौं । बारम्यानले के पिउँछौ भनेर सोध्दा उनले पानी मागिन् ।

“तिमीहरू गलत ठाउँमा त आएनौ ?” बारम्यान हाँस्यो ।

उनी मध्यपान मात्र होइन, कुनै कोक÷स्प्राइट जस्ता कार्बनयुक्त पेय पदार्थ पनि नपिउने रहिछन् । जीवनलाई कसरी अनुशासनमा बाँध्न सकेकी होलिन्, म छक्कै परें । मैले उनको लागि फलफूलको शुद्ध रसले बनेको ‘सांग्रिया’ भन्ने मकटेल मागिदिएँ । कहिलेकाहीँ साथीहरूसँग बियरमा रमाउने मान्छे म, त्यो दिन मैले पनि बियरलाई छुट्टी दिएँ र मकटेल नै लिएँ । त्यसपछि माथिल्लो तलामा गएर एकछिन बलिङ खेल्यौं । उनको लागि यो नौलो खेल रहेछ । उनले फ्याँकेको बल पिनको लहरसम्म पुग्दै पुग्दैनथ्यो । पिन ढलाउनु त परै जाओस् । एकचोटि त बल फ्याँक्दा सन्तुलन नमिलेर डङ्ग्रङ्ग लडिन् । लाजले रातोपिरो भइन् । तर, केही प्रयासपछि भने ठीकै खेल्न थालिन् ।

त्यसपछि उनलाई अपार्टमेन्टमा छोड्न गएँ । ‘भित्र आउँछौ ?’ भनेर सोध्दा पनि सोधिनन् । दायाँ हात अलिकति उठाइन् र बाई भनेर फटाफट भित्र पसिन् । एकछिन अझै गफिने मन थियो । हिस्सै पारिदिइन् ।

त्यसपछि हामीबीचको दूरी भने केही घट्यो । बोलचाल अलि सहज भयो । बिस्तारै हिमचिम बढ्न थाल्यो । काममा त सँगै भइन्थ्यो, सप्ताहन्तमा पनि घुमफिर गर्न थाल्यौं । वास्तवमा मैले नै कर गरेर लिएर जान्थें । होइन भने उनी त किताब पढेरै दिन बिताइदिने अजीव प्राणी रहिछन् । विश्वको सबैभन्दा ठूलो ताल— लेक सुपेरियर, सेन्टपलको क्याथिड्रल, स्टेट क्यापिटल भवन, अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो मानिने सपिङ सेन्टर— मल अफ अमेरिकालगायत घुम्नलायक ठाउँ लगिदिएँ । टेलर फल्समा हाइकिङ ग¥यौं । मेडिसिन लेक पार्कमा पिकनिक खायौं । अनि मिसिसिपी नदीमा डिनर क्रुज । फुर्सद हुनेबित्तिकै कतै न कतै गयौं । शान्त, कम बोल्ने उनी आजकल भने अलि खुलेर हाँस्न थालेकी थिइन् । केही रसिली पनि भएकी थिइन् ।

उनी निश्चिन्त देखिन्थिन् । जीवनप्रति कुनै गुनासो भएको जस्तो लाग्थेन । व्यक्तिगत जीवनबारे सीमित कुराकानी गर्थिन् । कुरा गरिहाले पनि शिमलाको कुरा गर्थिन् । मलरोड र क्राइस्ट चर्चको कुरा, जखु हिलमा ट्रेकिङ गएको, कुफ्रीको हिउँमा चिप्लेटी खेलेको, तारादेवीको मन्दिरमा लड्डु चढाएको— यस्तै हुन्थे उनका कुराहरू । आफ्नो परिवारबारे भने कुरै खोल्दिनथिन् । नेपालमा त्यति ठूलो राजनीतिक उथलपुथल भयो तर उनको जानकारी सीमित थियो । म उनीबारे अनेक प्रश्न गर्थें तर उनका प्रश्न भने न्यून हुन्थे ।

एकदिन मैले उनलाई एउटा प्रस्ताव राखें, “बनवास जाने हो ?”

“के भनेको ?” उनी वाल्ल परिन् ।

“क्याम्पिङ ।”

“ऊँ ऽऽ,“ एकछिन अनकनाइन् । अन्ततः स्वीकार गरिन् । विस्कन्सन राज्यको बिलो रिभर स्टेटपार्क गयौं । त्यहाँको प्रमुख आकर्षण भनेको बिलो फल्स झरना हो । सय फुट जति चौडा यो झरना कयौं तह हुँदै छङछङ झर्दा अति मनोरम देखिन्छ । झरनाको पानीमा बच्चाबच्ची, युवायुवतीहरू भिज्दै, पानी छ्यापाछ्याप गर्दै रमाइलो गरिरहेका थिए । उनी नाइ नाइ भन्दै थिइन्, मैले तानेर लगें । पानीको धार कडा थियो र सतह पत्थरिलो । छोइएला भनेर सदैव सतर्क रहने उनले त्यो दिन झरनामा उक्लिँदा मेरो कम्मरमा च्याप्प समातिन् । उनको स्पर्शले इन्द्रियको एउटा तार छोयो र शरीरमा झंकार पैदा ग¥यो ।

साँझ क्याम्पमा थाहा भयो— उनले आफ्नो छुट्टै टेन्ट लिएर आएकी रहिछिन् । रोमाञ्चित र चञ्चल भइरहेको मेरो मन खिस्रिक्क प¥यो । टेन्ट गाड्दै गर्दा उनी मुसुमुसु हाँसिरहेकी थिइन् ।

“हे भगवान् ! आज हावाहुरी आओस् र यिनको टेन्ट उडाई लैजाओस्,” उनले सुन्ने गरी भुत्भुताएँ । बलजफ्ती रोकिराखेको उनको हाँसो फुत्कियो । हाँस्दा हत्केलाले मुख छोपेकै थिइन् ।

साँझ आगोको धुनी बाल्यौं । मार्स मेलो झिरमा पोलेर खायौं । आगोको तापले हो वा एउटी वयष्क युवतीको सामीप्यता— वातावरणमा उष्णता छायो । कुनै आँधिबेहरी भने आएन र उनको टेन्ट पनि उडाएन । गफ गर्दागर्दै उनी हाई काढ्न थालिन् र शुभरात्रि भनेर आफ्नो टेन्टमा लुसुक्क छिरिन् । एकछिन आगोको धुनीमा एक्लै घोत्लिएर बसें । आगो निभ्दै गयो । अब दाउरा थपिरहनुको प्रायोजन थिएन । म पनि आफ्नो टेन्टभित्र छिरें र निदाउने प्रयास गरें । मनभरि उनकै बारे कुरा खेलिरह्यो । पहिला कुनै युवतीबारे यति धेरै सोचेको थिइनँ ।

० ० ०

फेब्रुअरीको १४ तारीख । प्रणय दिवस । सम्यान्थालाई बिहानै फोन गरेर शुभकामना दिएँ । साथसाथै साँझको खाना बाहिर खान जाने प्रस्ताव पनि राखें । एकछिन उनी बोलिनन् । सोचेर, सम्झेर, तौलेर बोल्ने त उनको बानी नै हो ।

“कोइ बात नहीँ । तिमी व्यस्त छ्यौ भने म कोही अर्की लड्कीसँग गैहाल्छु,” उनकै शैली चोरेर जिस्काएँ ।

“तिमी बहुत मजाक गर्छौ रे प्रतीक । ल ठीक छ । म ५ बजे तयार भएर बस्छु ।”

एउटा रुमानी साँझको कल्पना गरेर दिनभर रोमाञ्चित भइरहें । मन चञ्चल भइरह्यो र केही मीठो वेचैनी । मौसम भने राम्रो भइदिएन । निस्किने बेलातिर हिउँ पर्न थाल्यो । मिनीसोटाको हिउँ र ठन्डीले आजित भएको मान्छे म त्यो साँझको हिमवर्षा पनि कस्तो मनोरम महसुस भयो । मन त्यसै पुलकित भयो । गाडी निकालें । बाटोको ‘फ्लावरामा’ स्टोरमा पसें र गुलाफको एउटा गुच्छा लिएँ । साथमा केही चकलेट र एउटा कार्ड पनि ।

उनको ढोका ढक्ढक्याएँ ।

“ढोका खुलै छ, भित्र आऊ ।”

फूलको गुच्छा र चकलेटको प्याकेट पछाडि लुकाउँदै भित्र पसें ।

“बस्दै गर है एकछिन । म तयार हुँदै छु,” उनको बेडरुमबाट आवाज आयो ।

उनको बैठक कोठामा टहलिन थालें । भित्तामा दुइटा अमूर्त चित्र थिए । शायद ती पहिलेदेखि नै थिए । आज एउटा प्रमाणपत्र पनि झुन्डिएको देखें, जुन पहिला मैले ख्याल गरेको थिइनँ । नजिकै गएर नियालें । त्यो बस्टन कलेजको प्रमाणपत्र थियो र त्यसमा नाम लेखिएको थियो— समानता थापा । त्यहीबेला बाहिर चर्चको घण्ट ट्वांग बज्यो । घण्टको आवाजले हो कि समानता भन्ने नामले— म झस्किएँ । मुटुमा हल्का आघातजस्तो महसुस भयो ।

यो संयोग मात्र हो वा उनी उही हुन् ? मैले अहिलेसम्म समानता नाम भएको अर्को कोही भेटेको थिइन । सम्यान्थालाई पहिला कतै देखेको÷भेटेको जस्तो त पहिलेदेखि नै लागिराखेको हो । किशोरी समानताको अनुहार याद गर्ने कोसिस गरें । अनुहार कताकता मेल खाएको जस्तो लाग्यो । मेरो मुटुको धड्कन बढ्न थाल्यो ।

एकछिनमा सम्यान्था बाहिर निस्किइन् । शृंगार र मिलेको पहिरनले उनको सौन्दर्य निखारिएको थियो । तर, मेरो ध्यान त उनको प्रमाणपत्रतर्फ थियो ।

“यो तिम्रो हो ?”

“हो ।”

“तिम्रो वास्तविक नाम समानता ?”

“हो ।”

“तर तिमीले पहिले भनिनौ त !”

अहिले उनको अनुहारको रंग बदलियो तर छिट्टै सहज हुने प्रयास गरिन्, “मेरी मम्मीले भन्नुभएछ— केटाहरूलाई आफ्नोबारे सबै कुरा एकैबारमा नभन्नू ।”

यसो भन्दै गर्दा बायाँ आँखा झिम्क्याइन् । उनको हाँस्यरसले मलाई बिल्कुलै छोएन ।

“कृपया, योचाहिँ नभन कि तिम्रो दाजुको नाम अधिकार हो ।”

उनी गम्भीर भइन् । एकछिनको मौनतापछि बोलिन्, “हो, तर उहाँ अहिले हुनुहुन्न ।”

“युद्धकालमा सुरक्षा फौजले बेपत्ता पार,” मैले थपें ।

उनले मबाट नजर हटाइन् र झ्यालबाहिर एकनासले हेर्न थालिन् । उनका आँखाबाट आँसुका दाना खसे । उनी नै समानता भएको यकिन भयो । मेरो मन छाँगाबाट खसेजस्तो भयो । शीरमा पीडाको एउटा तरंग प्रवाह भयो । औंलाहरूले निधार दबाएँ ।

“सरी सम्यान्था, आजको डिनर क्यान्सिल गरौं है । मलाई अलि सञ्चो नहोला जस्तो भयो । म घर गएर आराम गर्छु,” म ढोकातिर बढें ।

“सञ्चो नभए किन ड्राइभ गर्छौ ? यहीँ आराम गर । बाहिर हिउँ पनि परिरहे’छ ।”

उनको आग्रह बेवास्ता गर्दै निस्किएँ । उनलाई दिन भनेर ल्याएको फूलको गुच्छा र कार्ड हातैमा थियो । बाहिर फोहर फाल्ने कन्टेनरमा खसालिदिएँ ।

म ८—९ कक्षातिर पढ्दाकी सहपाठी थिइन्, समानता । उनी मसँग गणितको गृहकार्यमा सहयोग माग्न आउँथिन् । मलाई उनको सामीप्यता मन पथ्र्यो । उनी अचानक स्कुल आउन छोडेकी थिइन् । कसैले भन्थे— उनीहरूको परिवार आफ्नै गाउँतिर फर्कियो रे  ! अरूहरू भन्थे— उनीहरू कम्युनिस्ट हुन्, त्यसैले भूमिगत भए । इन्डिया गए रे !

मलाई त्यतिखेर कम्युनिस्ट भनेको के हो, थाहा थिएन । तर, देशमा युद्ध मच्चिरहेको थियो । रेडियो–टिभीमा दिनहुँ सरकारी सेना र विद्रोहीहरूको भिडन्त भइरहेका समाचार आउँथे । एकदिन विद्यालयको भित्तैभरि ‘राजतन्त्र मूर्दावाद, गणतन्त्र जिन्दावाद, जनुयुद्ध सफल पारौं’ भन्ने नाराहरू पोतिएका थिए । त्यसपछि एक ट्रक सेनाहरू आएर १०–११ कक्षामा पढ्ने दुई–तीन जना दाजुहरूलाई गलहत्याउँदै लिएर गएका थिए । त्यसमध्येका एक जना कहिल्यै फर्केनन् । जो फर्केनन्, उनको नाम अधिकार थियो । पछि मलाई थाहा भयो— उनी त समानताका दाजु पो रहेछन् । दाजुलाई सेनाले बेपत्ता पारेपछि उनी पनि स्कुल आउन छोडेकी थिइन् ।

मेरो बुवा विद्यालयको प्रिन्सपल हुनुहुन्थ्यो । एक साँझ एक हुल अपरिचित मान्छेहरू आए । हामी साँझको खाना खाँदै थियौं । उनीहरूले बुवालाई जबर्जस्ती लिएर गए । आमा, म र बहिनी रोइरह्यौं । भोलिपल्ट बिहान बुवाको लाश घरदेखि अलि पर कुलोको छेउमा भेटियो । त्यहाँ पर्चाहरू छरिएका थिए । वर्गशत्रु भएको, विद्यार्थीहरूसँग चर्को शुल्क लिएको, सरकारको लागि सुराकी गरेको— पर्चामा बुवामाथि यस्तै आरोपहरूको फेहरिस्त थियो । त्यतिखेर म ती सबै कुरा बुझ्दिनथें ।

जब समानता र उनका दाजु अधिकारलाई हाम्रो स्कुलमा भर्ना गर्न ल्याइयो, आमाले त हुन्न भन्दै हुनुहुन्थ्यो रे ! क्रान्तिकारीका छोराछोरीहरू पढाउँदा सरकारी निशानामा परिन्छ भन्ने डर थियो आमालाई । बुवाले नै अटेर गरेर उनीहरूलाई भर्ना लिनुभएको रहेछ । शिक्षा सबैको अधिकार हो, कसैलाई बञ्चित गर्न हुन्न भन्ने बुवाको मान्यता थियो ।

देशमा गणतन्त्र आएपछि टीभीमा एउटा नेतालाई देख्नेबित्तिकै आमा असामान्य बन्नुहुन्थ्यो । उहाँको रक्तचाप बढ्थ्यो । धारेहात लगाएर सराप्न थाल्नुहुन्थ्यो । ती नेताको नाम थियो— समरजित थापा उर्फ कमरेड प्रहार । बुवाको हत्या उनकै निर्देशनमा भएको भन्नुहुन्थ्यो आमा । कमरेड प्रहार थिए— समानता र अधिकारका बुवा । समयले कस्तो गजबको ठट्टा ग¥यो मसँग । आज म तिनै कमरेडकी छोरीसँग प्रणय प्रस्ताव राख्न गइरहेको थिएँ ।

त्यसपछि म एक हप्तासम्म कार्यालय गइनँ । घरमै बसेर काम गर्ने सुविधा थियो मलाई । यसबीचमा सम्यान्थाको ‘एसएमएस’ आईरह्यो । तर, मैले जवाफ फर्काउने चेष्टा गरिनँ । फोनको घण्टी बजिरह्यो तर उठाइनँ । कुनै दिन कार्यालय जानै पर्ने हुन्थ्यो तर आफ्नै कक्षमा खुम्चेर बस्थें । सम्यान्थासँग तर्किंदै÷बच्दै हिँड्थें । उनले एकदिन लन्च रुममा मेरो हात च्याप्प समातिन् ।

“प्रतीक ! तिमीलाई के भएछ ? मेरो म्यासेजको जवाफ दिँदैनौ, फोन पनि उठाउँदैनौ । यहाँ पनि तिमी मलाई इग्नोर गर्दै छौ, किन ?”

“छोडिदेऊ सम्यान्था, हाम्रो भेट नभएकै भए हुन्थ्यो । तिमी कमरेडकी छोरी, म तिम्रो वर्गशत्रु परिवारको । हाम्रो साथ सुखद हुन्न ।”

“तिमी मलाई केही भन्ने मौका दिन्नौ ?”

“केही फाइदा छैन सम्यान्था ।”

उनको सजल नेत्रले मलाई हेरिरह्यो । मैले हात फुस्काएँ र लन्च रुमबाट बाहिर निस्किएँ ।

० ० ०

त्यसपछि सम्यान्था देखिन छोडिन् । प्रोजेक्ट मिटिङमा पनि उनको उपस्थिति पातलिन थाल्यो । उनको ठाउँमा अहिले कुनै अर्को कर्मचारी आएको थियो । उनीसँग तर्किंदै, लुक्दै हिँड्ने मलाई उनको अनुपस्थितिको पनि परवाह नहुनु पर्ने हो नि । तर, त्यस्तो भएन । उनी याद आइरहिन् । लन्च रुम, हल–वे, पार्किङतिर मेरा आँखाहरूले उनलाई खोजिरहे । एकदिन उनको ‘क्युबिकल’ नजिक बस्ने एक सहकर्मीले मलाई एउटा बन्द खाम दिएर गइन् ।
 
“सम्यान्था खै त ?” मैले सोधें ।

“उनी काम छोडेर गइन् ।”

“कहाँ ?”

“थाहा भएन ।”

चिठ्ठी खोल्दै गर्दा मेरो धड्कनको वेग बढ्यो । चिठ्ठी अंग्रेजीमा रहेछ । हस्तलिखित । एक्काइसौं शताब्दीको इमेल÷मेसेन्जरको जमानामा हस्तलिखित पत्र ! पत्रमा कुनै सम्बोधन थिएन । कुनै औपचारिकता थिएन । उनको शैली त्यस्तै थियो । उनको पत्रको मजबून करिब–करिब यस्तो थियो—

“तिमीले मलाई पहिला कताकता देखेको जस्तो लाग्छ भन्यौ नि । मैले त तिमीलाई देख्नेबित्तिकै चिनेकी थिएँ । मैले तिमीलाई बिर्सेकी थिइनँ । शायद आफूलाई मन परेको मान्छेलाई भुल्न सकिँदैन । तर, परिस्थितिले हामीसँग यस्तो ठट्टा ग¥यो कि वर्षौंपछि भेट हुँदा मैले अञ्जानजस्तो अभिनय गर्नु प¥यो । प्रिन्सिपल सरको हत्यामा मेरो बाबाको संलग्नता रहेको सुनेकी थिएँ । त्यसैले तिमीले मप्रति कस्तो व्यवहार गर्ने हौ भन्ने मलाई डर थियो ।

म सकेसम्म नेपालीहरूको जमघटमा जान्नँ । मान्छेहरू अनेक थरीका कुरा गर्छन् मेरो बारेमा । मान्छेहरू भन्छन्— नेताहरू भारतीय विस्तारवादविरुद्ध सुरुङ युद्धको गफ गर्ने, आफ्ना छोराछोरीलाई भने भारतमै राखेर पढाउने ! कसैले मेरो नामै काढेर भने— देशमा वर्गीय विभेद अन्त्य गर्छु भनेर लड्ने बाबुले छोरीको नाम त समानता राखे तर उनी साम्राज्यवादको नाइके अमेरिकामा पुगेर ‘सम्यान्था’ पो भइछन् । आदि आदि ।

दुर्भाग्य नै भन्नु प¥यो— हामी दुई परिवारबीच प्रत्यक्ष द्वन्द्वको स्थिति रह्यो । दुबैतर्फ क्षति बेहो¥यौं । पुरानो घाउ बल्झिएला भनेर तिमीबाट तर्केरै हिँड्ने प्रयास गरें । तर, कति दिन सक्थें र ! बलजफ्ती मनलाई बाँधेर राख्न सकिनँ । तिमीले पनि पछ्याउन छोडेनौ । शनैशनै तिमीतिर खिच्चिएँ । हुन त म तिमीप्रति सानैदेखि नै आकर्षित हुँ । हिसाब सिक्ने त एउटा बहानामात्र थियो, तिम्रो नजिक हुने ।

जब भ्यालेन्टाइन डेको दिन तिमीले मलाई रात्रिभोजको निम्ता दियौ नि, मलाई लाग्यो—तिमी हाम्रो सम्बन्धलाई नयाँ आयाम दिन खोज्दै छौ । मैले बुझेसम्म भ्यालेन्टाइन डे ‘डेट’को विशेष अर्थ हुन्छ । मैले आफ्नो असली परिचय अब खोल्नैपर्छ भन्ने लाग्यो । सम्बन्धको भवन झुटको कमजोर जगमा कसरी खडा गर्नू ? त्यसैले लुकाएर राखेको मेरो प्रमाणपत्र त्यो दिन भित्तामा झुन्ड्याएँ ताकि तिम्रो नजर परोस् र मेरो वास्तविकता खुलोस् । नभन्दै तिमीले मलाई चिनिहाल्यौ । जब तिमीले फूलको गुच्छा र चकलेट फोहोरको कन्टेनरमा फ्याँकेर हिँड्यौ नि, मुटुमा काँडा बिझेझैं पीडा भयो ।

दाजुलाई सरकारी सेनाले बेपत्ता पारेपछि बाबुआमाले मलाई पढ्न शिमला पठाइदिनुभयो । त्यहाँ हाम्रा नातेदारहरू हुनुहुँदोरहेछ । मलाई आफ्नो गाउँघर, स्कुल, परिवार साथीहरूको न्यास्रो लाग्थ्यो । तिम्रो पनि खुब याद आउँथ्यो । बाबुआमा मलाई भेट्न आउँदा वा फोनमा कुरा हुँदा हमेशा मलाई नेपाल बोलाउन अनुरोध गर्थें । तर, उहाँहरूले जहिले पनि सुरक्षाको कारण देखाएर मलाई आउन दिनुभएन । नेपालमा लोकतन्त्र आएपछि बल्ल मैले पनि मुक्ति पाएँ ।

हेर, मेरा बुवाले लडेको त्यो युद्ध सही थियो वा गलत, म भन्न सक्दिनँ । मानिसहरूको आ–आफ्नै धारणा र तर्क होला । त्यो हुनु पथ्र्यो वा नहुनु पथ्र्यो भन्ने पनि मेरो कुनै राय छैन । मैले मेरो दाजु गुमाएँ । यसमा तिम्रो बाबाको भूमिका के थियो ? तिम्रो बाबाको हत्या भयो । यसमा मेरो बाबाको संलग्नता कति छ ? म यी सबै कुराहरूबाट अनभिज्ञ छु । जेहोस्, मलाई यति थाहा छ— म निर्दोष छु । तिमी पनि । तर, सजाय भने हामी दुबैले भोग्दै छौं ।

तिमीले यो चिठी पढ्दै गर्दा मैले अमेरिका छोडिसेकेको हुनेछु । म नेपाल जाँदै छु । नेपालको कुनै दुर्गम क्षेत्रमा गएर काम गर्ने इच्छा छ । शायद शिक्षिका हुन्छु होला । म अमेरिका आउँदा पनि कुनै महत्वाकांक्षा लिएर आएकी थिइनँ । शिमलाबाट फर्केपछि नेपालमा मन रम्न सकेन । नेपालमा मेरा कोही साथी थिएनन् । बाबुआमा राजनीतिमै व्यस्त हुनुहुन्थ्यो । अनिश्चितता र अन्योलको स्थितिमै म अमेरिका मास्टर्स गर्न आएँ । पढाइ सकेपछि केही समय जागिरमा अलमलिएँ पनि । तर, कुनै कुराहरूमा मन स्थिर भएन । तिमीसँग भेट भएपछि भने लागेको थियो— शायद मैले जीवनको गोरेटो भेटें । जीवनले अब एउटा दिशा पकड्नेछ । तर, म गलत रहेछु ।”

पत्र टुंगियो । पत्रको आरम्भजस्तै बिसर्जन पनि हठात् थियो । मन खल्लो भयो । रित्तोरित्तो भयो । पत्रमा कुनै आग्रह थिएन । कुनै आक्षेप पनि थिएन ।

त्यसपछि समानतासँग कहिल्यै भेट भएन । कहिलेकाहीँ उनलाई खोज्न जाऊँ जस्तो लाग्थ्यो । तर, कुलोमा घोप्टिएको बुवाको निर्जीव शरीर र आमाको विधवा वेश सामुन्नेमा आउँथ्यो । अनि मेरो मन मथ्र्यो । पाइलाहरू रोकिन्थे । बेलाबेला न्यास्रो लाग्दा उनका फेसबुक र इन्स्टा अकाउन्ट खोतल्थें । तर, नयाँ केही हुन्थेन । पछि त ती सबै बन्द भएछन् ।

० ० ०

एउटा फोनको घण्टीले ब्युँझायो । अतीतबाट वर्तमानमा आइपुगें । चन्द्ररूपाको फोन रहेछ, जोसँग मेरो बिहेको कुरो चलिरहेको थियो । किन हो, फोन उठाउने उत्साह भएन । टीभीतिर नजर गयो । भिडियो अन्त्यतिर पुगेको रहेछ ।

“ल दिदी, म कुराकानीको बिट मार्दै छु । अन्त्यमा तपाईंको वर्गशत्रुको छोरालाई केही भन्न चाहनुहुन्छ त ?” प्रस्तोताले प्रश्न गरिन् ।

उनी खिस्स हाँसिन् मात्र । केही बोलिनन् ।

उनको मौनताले नै धेरै कुरा बोलिरहेको थियो । भिडियो सकियो । म शून्य भएँ । आँखा बन्द गरेर एकछिन ध्यानमुद्रामा बसें । तर, जताततै उनी नै उनी देखिइन् । चन्द्ररूपाको फोन फेरि आयो । तर, मनले मसक्क एउटा निर्णय गरिसकेको थियो । फोन काटिदिएँ । अनि गुगलमा खोज्न थालें— कार्कीबाडा गाउँ कसरी जाने ?