डा. विश्वबन्धु शर्मा

अर्जुननर सिंह के सी स्वास्थ्य राज्यमन्त्री भएर भर्खरै आएका थिए । मेडिकल एसोसिएसनको वार्षिक सम्मेलनको तयारी भइरहेको थियो । त्यसबेला म अलि फुर्सदिलो भएकाले मेडिकल एसोसिएसनमा गइरहन्थेँ । कुरा २०४० तिरको हो ।

सम्मेलनको तयारीका लागि प्रा. मथुराप्रसाद श्रेष्ठको अध्यक्षतामा आयोजक समिति बनेको थियो । डा. महेन्द्र नेपाल सचिव थिए, म सहसचिव । डा. नेपाल साइकियाट्री पढ्न जाने तयारीमा रहेछन्, सचिवको हैसियतमा छिटो निर्णय गराएर उनी केही दिनमा गइहाले । म भर्खर रसियाबाट पढेर आएको, व्यवहारमा नभिजेको मानिस थिएँ । सचिवको कार्यभार सम्हाल्नुपर्ने भयो । 

डा. भरत प्रधान मेडिकल एसोसिएसनको एक्टिङ प्रेसिडेन्ट थिए । उनी भूमिगत रुपमा मालेको नेता रहेछन् । मलाई यो कुरा थाहा थिएन । डा. प्रधानको भाषण लेख्नुपर्ने भयो, मलाई लगाए, लेखेँ । 

मैले नेपालको सिस्टम राम्रोसँग बुझिसकेको थिइनँ । नेपाली भाषा पनि त्यति राम्रो थिएन । किताब पत्रपत्रिका पढ्थेँ, दर्शनमा दख्खल थियो । आइडिया र विचार निकै कडा भएछ । राजनीतिक किसिमको भाषण बनेछ । 

त्यसबेला चारजना डाक्टरलाई सरकारले सेवाबाट जवर्जस्ती हटाएको थियो । वामपन्थी डाक्टरहरुले त्यसलाई इस्यु बनाएका रहेछन् । त्यसैमा जोड दिएर लेख्न लगाए भरतले, मैले त्यसै अनुरुप लेखेँ । चुरो कुरा मैले बुझेको थिइनँ ।

त्यसअघि उद्घाटनका लागि राजा या रानी नै आउने चलन भए पनि त्यो वर्ष चिकित्सक सङ्घमा वामपन्थीहरुको नेतृत्व भएका कारणले होला, उनीहरु आएनन् । प्रेक्षा आइन् । उद्घाटन कार्यक्रम नेपाल राजकीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा थियो । 

कार्यक्रममा भरतले त्यही भाषण पढे । स्वास्थ्य राज्यमन्त्री अर्जुननर सिंह केसीको बोल्ने पालो आयो । उनले गर्जिंदै भने, ‘‘नेपाल मेडिकल एसोसिएसनलाई म चुनौती दिन्छु, अध्यक्षको नामबाट आएको भाषण त्यो डाक्टरले लेखेको भाषण होइन, त्यो राजनीतिक व्यक्तिले लेखेको भाषण हो । त्यो लेख्ने मानिस हामीले पहिचान गरिसकेका छौं, कारवाही गरेरै छोड्छौं । यो राजनीति गर्ने संस्था होइन ।’’

म पछाडि बसेर मुसुमुसु हाँसिरहेको थिएँ । सरकारले हटाएका चार डाक्टरको विषयलाई भाषणमा कडा रुपमा विरोध गरिएको थियो । डाक्टरलाई उमेरको हदभन्दा पहिले निकालिएको त्यो पहिलो घटना थियो । ती चारजनामा डा. पीताम्बर झा, डा. लक्ष्मण पौडेल, डा. पुष्पराज राजभण्डारी र डा. तेजसिंह मल्ल थिए । 

मन्त्रीले सातो लिने हिसाबले धम्क्याए पनि मलाई खासै डर थिएन । त्यो भाषणबारे पछि म आफैंले भन्दै पनि हिँडेँ । तर मन्त्रीले कुनै कारवाही गरेनन् । 

स्वास्थ्य मन्त्रालयमा टोपी
सुरुआती दिनमा काम धेरै थिएन, फुर्सदमा मेडिकल एसोसिएसनको काममा हुन्थेँ । एसोसिएसनको सम्मेलन हुँदै थियो । सम्मेलनका लागि सरकारले पैसा दिने गरेको थियो । त्यो वर्ष मन्त्रालयले निर्णय नै गरेको थिएन ।

पैसा लिनका लागि मन्त्रीलाई भेट्नुपर्ने भयो, चार–पाँच जना गयौं । एकजना सिनियर चिकित्सक मन्त्रालयमा महाशाखा प्रमुख हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई नभेटी मन्त्रीलाई भेट्न नमिल्ने । 
उनले ‘तपाईंहरु मन्त्रीलाई भेट्न आएको हो ?’ भने । हो भन्यौं ।

फेरि मलाई देखाएर ‘तपाईं पनि मन्त्रीलाई भेट्न आएको ?’ भने ।

‘हो डाक्टरसाब, म पनि सँगै भेट्न आएको’ भनेँ । 

‘तपाईंलाई थाहा छ, तपाईं कस्तो रुपमा आउनुभएको छ ?’

म त अचम्ममा परेँ । ‘तपाईंले के भन्नुभएको हो, थाहा पाइनँ’ भनेँ । ‘‘टोपी नलगाई मन्त्रीलाई भेट्न आउँछ कोही ? जानोस्’’ भनेर मलाई त कोठाबाट नै निकाली दिए । 

वास्तवमा यो उनले गरेको चाकडीमात्र थियो । हामीलाई भित्र लगेको भए मन्त्रीले ‘तँ टोपी नलगाको बाहिर जा’ त पक्कै भन्दैनथे । ती डाक्टर नै जान्ने भएका हुन् । त्यसबेला मन्त्रीलाई भेट्न टोपी लाउनैपर्ने नियम थिएन । राजाका अगाडि तथा सार्वजनिक समारोहमा विशेष व्यक्ति उपस्थित हुँदा अनिवार्य थियो, तर अन्त थिएन । यसरी चाकडी बजाएर आपूmलाई ठूलो देखाउने प्रवृत्ति पनि थियो ।  

अशोकानन्द र स्वामी रामा 
बागबजारमा क्लिनिक सुरु गरेपछि डा. अशोकानन्द मिश्रसँग मेरो सङ्गत बाक्लो हुँदै गयो । सुरुमा प्राक्टिस गर्न अशोकानन्दले नैतिक समर्थन गरेका थिए । 

डा. मिश्रको माध्यमबाट नै डा. सरोज, डा. भरत प्रधानको ग्रुपसँग सम्पर्क भएको थियो । त्यसबेला डा. भरतलगायत भित्रभित्रै माले पार्टीमा सक्रिय भएर माथिल्लो स्तरसम्म पुगिसकेका रहेछन् । उनीहरुले आयोजना गरेका हेल्थ क्याम्पहरुमा पनि गइयो । डा. उपेन्द्र देवकोटा, डा. डीबी शाह, डा. शिव अधिकारीलगायत चार–पाँच जना डाक्टर सहभागी हुन्थ्यौं । पाँगा, मच्छेगाउँमा धेरै हेल्थ क्याम्प भए । तर पार्टीले आयोजन गरेको भन्नेचाहिँ सुरुमा थाहा थिएन । पछि थाहा पाइयो, उनीहरुले प्रयोग गरेछन् ।

डा. मिश्र भक्तपुर बस्थे । म उनको डेरामा पनि गएर बस्थेँ । नारायणमान बिजुक्छेसँग पनि त्यहीबेला चिनजान भएको हो । नारायणमान त्यसबेला अर्धभूमिगत अवस्थामा हुनुहुन्थ्यो । त्यसबेला राजनीतिक पार्टीहरुले सम्पर्कमा आएका व्यक्तिलाई सकेसम्म आप्mनो पार्टीको सदस्य बनाउने र नबनेमा चन्दाको स्रोतको रुपमा उपयोग गर्ने प्रचलन थियो । नारायणमानले मलाई कहिल्यै पनि ती दुवै रुपमा प्रयोग गर्नुभएन । यो उहाँको राम्रो पक्ष लाग्यो मलाई । समुदायमा मानसिक रोग कुन रुपमा रहेको छ र कसरी पहिचान गर्ने भन्ने विषयमा प्रशिक्षण गरिदिनुस् भनेर आग्रह गर्नुहुन्थ्यो ।

डा. अशोकानन्दले भक्तपुरमा निकै राम्रो सेवा दिएका थिए । भक्तपुरका मानिसहरु उनलाई खूब मान्थे । केटाकेटीले बदमासी गरे भने पनि कडा सजायँ दिने गर्थे । बसमा चुरोट खाएको देखे पनि कराउने गर्थे । भक्तपुरमा दाह्रीवाल डाक्टरका नामले परिचित थिए । घरघरमा गएर पनि उपचार गरिदिन्थे । पैसा छैन भने लिँदैनथे, अलि हुनेसँग मागेरै लिन्थे । 

डा. अशोकानन्द त्यसबेलाका प्रधानमन्त्री सूर्यबहादुर थापासँग पनि भिडेर कुरा गर्न सक्ने हक्की खालका मानिस थिए । उनको सम्पर्क चर्चित आध्यात्मिक गुरु स्वामी रामासँग पनि रहेछ ।
स्वामी रामा अमेरिकामा चर्चित आध्यात्मिक गुरु रहेछन् । उनले नेपालमा करोडौं लगानी गरेर ‘हिमालयन इन्स्टिच्युट अफ योगा एन्ड होलिस्टिक हेल्थ’ नामको ठूलो संस्था खोल्ने योजना बनाएका रहेछन् । स्वामी रामा इन्डियन मूलका अमेरिकामा बसेका व्यक्ति थिए । उनले आवश्यक विधि पु¥याएर संस्था दर्ता पनि गरिसकेका थिए । 
त्यसबेला उनको सम्पर्क नेपालका शक्तिशाली मानिसहरुसँग थियो । तत्कालीन रानी ऐश्वर्य, मीन शमशेर राणा, अनिरुद्रप्रसाद सिंह, सूर्यबहादुर थापा, रञ्जनराज खनाल, याक एन्ड यतीका मालिक सर्राफसँग राम्रो सम्पर्क रहेछ । उनीहरु स्वामी रामाको अन्यन्य भक्त थिए, कतिपयले खुट्टैमा ढोग्थे । 

यी शक्तिशाली व्यक्तिहरुलाई प्रयोग गरेर सडक विभाग, भूमिसुधार मन्त्रालय, वन विभागलगायतका सम्बन्धित मन्त्रालयको सहमतिमा एकै दिन आश्रमको लागि जग्गा छुट्याउने, सडक निर्माणको कार्य थालनी गर्ने काम भयो । बनेपा निकट भैंसेपाटी पारिपटिट्टको सानो थुम्कोवरिपरिको जमिन स्वामी रामाको आश्रमका लागि उपलब्ध गराइयो । मूल सडकबाट रातारात गाडी जाने बाटो बनाएर भव्य रुपमा आश्रम खोलियो । 
आश्रम स्थापना भएपछि सर्वप्रथम डा. अशोकानन्दको नेतृत्वमा भैंसेपाटीको स्कुलमा बृहत् स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन भयो । सो शिविरमा म पनि सहभागी थिएँ । शिविर समाप्त भएपछि त्यसमा सहभागी डाक्टर तथा स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई आश्रममा बोलाइएको थियो । आश्रम निकै भव्य थियो । त्यहाँ आयोजना गरिएको समारोहमा अस्पतालको उद्घाटन पनि गरिएको थियो । आयुर्वेद र एलोपेथिक दुवैलाई मिलाएर मेडिकल कलेज खोल्ने योजना सुनाइयो । त्यहाँ उपस्थितका निम्ति खाना याक एन्ड यतीबाट मगाएको थियो ।

सूर्यबहादुर थापा प्रधानमन्त्री थिए । स्वामी रामाले त्यहाँ विशाल प्राकृतिक चिकित्सा तथा आयुर्वेदिक अस्पताल खोल्ने तयारी गरिरहेका थिए । अशोकानन्द मिश्र ठाडो स्वभाव भएको र कडा मिजासका मानिस थिए । उनको स्वामी रामासँग राम्रो सम्बन्ध थियो । समारोहमा सूर्यबहादुरले स्वामी रामालाई, ‘तपाईं डा. अशोकानन्दलाई नरम बनाउन  सक्नुहुन्छ ?’ भनेर सोधे । रामाले ‘सक्छु’ भनेका थिए, तर पछि स्वामीलाई नै लखेटे ।
त्यहाँ जडिबुटी प्रसोधन गर्ने कारखाना, योगसम्बन्धी प्रशिक्षण, अध्ययन, अनुसन्धानको लागि विशाल केन्द्र बनाउने योजना थियो । योग तथा आयुर्वेदसम्बन्धी तालिम केन्द्र बनाउने, आयुर्वेदमा, योग र आधुनिक चिकित्सा पद्धति मिसाएर उपचार गराउने योजना रहेको थियो । ठूलो लगानीमा संस्थाहरु खोल्ने तयारी गरिरहेका थिए ।

यो मानिसले केही महत्वपूर्ण कार्यहरु गर्न लागेको थियो । देशको राजनीतिक शक्तिसँग पनि बलियो पकड भएकाले यसले निकै ठूलो हलचल नै ल्याउन लागेको सन्देश गइरहेको थियो । रामाले अमेरिकाबाट ठूलो रकम ल्याएर लगानी गर्ने भन्ने सन्देश बाहिर गएपछि संस्थालाई नै यहाँबाट इन्डिया लाने षड्यन्त्र सुरु भयो । फेरि ठूलो शक्ति लागेर उसलाई रातारात यहाँबाट पलायन गराइयो । यो २०४१ सालतिरको कुरा हो ।
अस्पताल उद्घाटन समारोहमा डा. अशोकानन्दले ‘उहाँलाई अहिले कसैकसैले सीआईएको एजेन्ट पनि भनिरहेका छन् । यस्तो पाइयो भने म नै उहाँलाई घोक्रेठ्याक लगाउँछ’ु भनेका थिए । स्वामी रामाको रातारात पलायनले यो शङ्का झन् बढाइदिएको थियो ।  

त्यसबेला स्वामी रामालाई सीआईएको नामुद एजेन्ट हो र यहाँ बसेर भारत र चीनबीच जासुसी गर्न लागेकाले तुरुन्तै हटाउनुपर्छ भन्ने कुराहरु व्यापक रुपमा बाहिर आएका थिए । भारतका विरुद्ध जासुसी गरिरहेकाले भारत सरकारले खोजिरहेको छ, नेपालबाट तुरुन्त निकाला गर्नुपर्छ भन्ने कुरा चर्को रुपमा उठेको थियो । 

अघिल्लो दिन रामाको आश्रममा भव्य कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो । सो कार्यक्रममा मुलुकका शक्तिशाली व्यक्तिहरुको उपस्थिति थियो । तर पनि यसका विरुद्ध यति ठूलो शक्ति लाग्यो कि भोलिपल्ट उनलाई देश निकाला गरे । यसको मतलब त्यसबेलाको दरबार तथा नेपालले धान्नै नसक्ने शक्ति उनका विरुद्ध लागेको स्पष्ट हुन्छ । नेपालमै यस्ता ठूला शक्ति सक्रिय भएर बसेका रहेछन् । त्यसबेला मुलुकको शक्ति कमजोर थियो भन्ने पनि बुझिन्छ । 

यहाँबाट रातारात देश निकाला गरेपछि उनलाई भारतमा त रातो कार्पेट ओछ्याएर स्वागत गरियो । उनले हरिद्वारमा गएर फेरि त्यही नामको ‘हिमालयन इन्स्टिच्युट अफ योगा एन्ड होलिस्टिक हेल्थ’ नामक संस्था खोले । त्यो विशाल इन्स्टिच्युट अहिले पनि सञ्चालनमा छ । त्यो कुनै व्यापारिक किसिमको नभई साँच्चिकै आध्यात्मिक किसिमको छ । अहिले विश्वमा नै यसलाई ठूलो र प्रतिष्ठित संस्था मानिन्छ । नेपालमा यस्तो संस्था खोल्न लाग्यो भनेर वास्तवमा षड्यन्त्रपूर्वक त्यो संस्था भारत लगिएको थियो । 

स्वामी रामा अहिले जीवित नभए पनि उनका महत्वपूर्ण किताबहरु छन् र धेरै बौद्धिक मानिस उनका भक्त छन् । उनी धेरै राम्रो लेख्ने मानिस हुन्, प्रसिद्ध किताब लेखेका छन् । उनी आध्यात्मिक विषयमा आधुनिक किसिमका गुरु थिए ।  

(मञ्जरी पब्लिकेसनले हालै बजारमा ल्याएको पुस्तक ‘मान्छेको मन’बाट)