नेपाली चलचित्र उद्योगमा हेमराज बिसी क्रियाशील निर्देशक हुन् । भारतीय चलचित्र उद्योगमा करिब सात वर्ष काम गरेका उनले ‘होस्टल’, ‘गाजलु’, ‘जेरी’, ‘सम्बोधन’ लगायतका चलचित्र निर्देशन गरे । उनले निर्देशन गरेको चलचित्र ‘घामण शेरे’ रिलिजको तयारीमा छ । नेपाली चलचित्र उद्योगमा वर्किङ कल्चर नै भित्रिन नसकेको बताउने हेमराज साउन्डमा लगानी नै नभएको गुनासो गर्छन् । एकातिर दक्ष जनशक्तिको अभाव अर्कोतर्फ सुविधा सम्पन्न स्टुडियोको अभाव रहेको उनको भनाइ छ । ‘सम्बोधन’लाई छोड्ने हो भने ‘घामड शेरे’ सम्म आइपुग्दा उनले पुरानो ट्रयाक चेन्ज गरेका छन् । हेमराजसँग ‘घामड शेरे’सँगै समग्र नेपाली चलचित्रको सेरोफेरोमा केन्द्रित रहेर बाह्रखरीका नरेश फुयाँललले गरेको कुराकानीको अंशः 

चलचित्र निर्देशनमा १८० डिग्रिको परिवर्तन देखियो नि !
१८० डिग्रीको परिवर्तन चाहिँ म भन्दिन । किनभने अधिकांशले मलाई ‘होस्टल’, ‘गाजलु’, ‘जेरी’ ‘ब्रेक अप’ बाट चिन्नुहुन्छ । तर ‘होस्टल’ पछि मैले ‘सम्बोधन’ नामक चलचित्र निर्देशन गरेको थिएँ । त्यो सोसल ड्रामा थियो । जब मैले ‘सम्बोधन’ बनाएँ, त्यसपछि मैले फिल गरेँ, ममा पूर्ण परिपक्वता आइसकेको छैन कि सोसल ड्रामाका लागि । त्यसैले मैले लभ स्टोरी नै गरेँ । सोसल ड्रामामा जति सामाजिक जिम्मेवारी बहन गर्नुपर्छ लभ स्टोरीमा त्यति जिम्मेवारी उठाउनु पर्दैन । ‘होस्टल’, ‘जागलु’, ‘जेरी’, ‘ब्रेक अप’ बनाइरहेको मान्छे जसले ‘सम्बोधन’ हेरेको छैन, यसले परिवर्तन देख्छ । 

‘सम्बोधन’लाई छोड्ने हो भने तपाईंले सधैँ चकलेटी फेस नै लिनुभयो । कारण बजार नै हो ?
कस्तो कथा भन्ने हो, त्यसले क्यारेक्टर निर्धारण गर्ने हो । लभ स्टोरी जानरा सपनाको संसार हो । यस्तो कथामा दर्शकलाई पर्दामा हेर्दा वाह ! यो चाहिँ हिरो हो भन्ने फिल गराउनु पर्छ । यो चाहिँ हिरो नै हो भन्ने अनुभूत गराउनु पर्ने भएकाले त्यस्तो अनुहार रोज्नु परेको हो । 

वास्तविकताको नजिक पुगेर चलचित्र बनाउन तपाईं जत्तिको निर्देशकले पनि सोच्नुपर्ने अवस्था छ ?
यसलाई म अवस्था भन्दिनँ । आ–आफ्नो रोजाइको कुरा हो । मलाई भोेली लभ स्टोरी नै बनाउन मन लाग्यो भने बनाउन सक्छु । अब म सोसल ड्रामामा मात्रै बनाउँछु भन्ने होइन । इमान्दार भएर कुरा गर्ने हो भने चलचित्र उद्योग व्यावसायिक पनि भैरहोस् । र त्यही समय फरक खालको बाटोमा चलचित्रलाई हिँडाउन पनि सकियोस् भन्ने हो । हाम्रो आफ्नै फ्लेभर र टेस्ट प्रदान गर्न सकिन्छ कि भन्ने चाहना हरेक मेकरमा हुन्छ । जबकी हामी अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा जान सकौं । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा जाने समय घर्किन लागिसक्यो । 

अहिले हरेक देशका आआफ्नै तरिकाका चलचित्र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पुगिसकेको छ । जुन देशमा चलचित्र उद्योग छ भन्ने नै धेरैलाई थाहा थिएन, ती देशहरु पनि आफ्नै टेष्ट बोकेर विदेशी बजारमा गइसकेका छन् । हामीले पनि त्यसरी नै सोच्ने बेला आइसक्यो । हामीलाई बजेटको अभाव छ । हाम्रो बजार सानो छ । तर त्यो भनेर एक्सक्युज गर्न पाउँदैनौं । फरक कथा र फरक प्रस्तुति लिएर आउनुपर्छ । 

‘घामड शेरे’को कथा भन्न मन लाग्नुको कारण बलियो स्टोरी बोकेको चलचित्र बनाउने रहर नै हो ?
बलियो मात्रै होइन, कति कथाहरु साँच्चै रमाइला र हृदयविदारक पनि हुन्छन् । ‘घामड शेरे’ मलाई पहिला नै भन्न मन लागेको थियो । ‘होस्टेल’ भन्दा अगाडिको स्क्रिप्ट हो यो । 

‘घामड शेरे’को आइडिया भन्न मिल्छ ?
निम्नवर्गिय परिवारको एक पुरुष खाडी गएर फर्किन्छन् । घर फर्किएपछि ऊ पहाडबाट तराई झरेर जग्गा किन्छ । दुःखले आर्जेको जग्गा बगाएपछि उसको जिन्दगीमा आएको उतारचढाव नै ‘घामड शेरे’को कथा हो । बलियोसँगै मनबाट भन्न मन लागेको कथा हो यो मलाई । राजनीतिक, सामाजिक तथा आर्थिक व्यङ्ग्य गरिएको छ । धेरै गम्भीर पनि होइन र कमेडी पनि हैन । डार्क ह्युमरभित्र रहेर निर्माण गरिएको छ । 

आफैंले बलियो ठानेको कथा भन्न चाहिँ बजारका चल्तिका अनुहार (स्वस्तिमा र निश्चल) नै लिनुभयो । कारण ?
इमान्दार भएर भन्छु, निर्माताले पैसा लगाइसकेपछि उसले रिस्क लिन चाहँदैन । हाम्रो जस्तो व्यापारिक बजारमा हाइ रिस्क जोनमा बसेर कसैले पनि चलचित्र बनाउन चाहँदैन । कलाकार छनोटको कुरा गर्दा बजारमा भइरहेका कलाकारमध्ये आफ्नो कथामा को योग्छ छ, सोचिन्छ । भइरहेको कलाकारले मानेन, डेट मानेन अथवा उसले स्क्रिप्ट चित्त बुझेन भने मात्रै नयाँ अनुहार खोज्ने हो । 
‘घामड शेरे’को कुरा गर्दा चल्तीका अन्य कलाकार पनि थिए । हामीसँग निश्चल र स्वस्तिमाबाहेक अन्य कलाकार प्राय नयाँ नै छन् । 

नयाँ कथा नयाँ अनुहारमार्फत् भन्दा दर्शकले बढी विश्वास गर्छन् भन्ने छ नि ! 
पुरानो र नयाँ भन्दा पनि व्यावसायिक बजारमा कति क्यारेक्टर हामी निर्देशक र स्वयम् कलाकारले नचाहँदा नचाहँदै पनि स्टोरियोटाइप कास्ट गर्दिसक्छ । यसलाई ब्रेक गर्न कलाकारले माथिल्लो तहको मेहनत गर्नुपर्छ होइन भने स्टोरियोटाइपकास्ट ब्रेक गर्न गाह्रो पर्छ । स्टोरियो टाइपकास्ट ब्रेक गर्ने रिस्क लिने कि नयाँ तर दक्ष पात्र भेटिन्छ भने त्यो नै किन नलिने भन्ने हो । 

तपाईंले माथि भन्नुभयो, नेपाली चलचित्रले अन्तर्राष्ट्रिय बजार खोज्न ढिलो भइसक्यो । कारण कमजोर कथा, फितलो प्रस्तुति अथवा बेच्नै जानेनौं ?
तीनवटै कारण हो । असाधारण चलचित्र बनाउनु भयो भने त्यसलाई बेच्नै पर्दैन । त्यसले आफैं मार्केट खोज्छ । त्यस्तो चलचित्र आफैँ खोज्छ विदेशी बजारले । बाहिरको लेवलको चलचित्र बनायौं भने त्यसलाई भने ‘पुस’ गरेरै बेच्नुपर्छ । 

हाम्रा चलचित्र कमजोर छन् भनेर सबैले स्वीकार गर्नुहुन्छ । कमजोर हुनुका कारण केके हुन् ?
धेरै छन् । चलचित्र एक जनाको आइडियाले मात्रै राम्रो बन्दैन । टिम वर्क चाहिन्छ । निर्देशक र अभिनेता राम्रो भएर मात्रै हुँदैन । समग्र टिम नै राम्रो चाहिन्छ । हामीले जति नै राम्रो भनेर बनाएका चलचित्र पनि अन्ततः कमजोर नै छन् । 

हामीले भिजुअल राम्रो खिच्न थालिसक्यौं । तर अडियोमा हामीले कति पनि काम गर्न सकेका छैनौं । अडियोलाई कहिल्यै पनि हामीले प्राथमिकता दिएनौं । जति भिजुअलको महत्व छ, त्यति नै अडियोको पनि महत्व छ भन्ने हामीले बुझेनौं । भिडियोको पाँच प्रतिशत बजेट मात्रै अडियोमा लगानी गरिरहेका छौं । 

सिङ्क साउन्डमा काम गर्नुपर्छ भन्न खोज्नुभएको हो ?
सिङ्क साउन्ड मात्रै पनि होइन । डबिङमा पनि । राम्रो काम गर्न सकिन्छ । सिङ्क साउन्डमा काम भएको छैन । फोलीको काम हुँदैन । बाहिर सिङ्क साउन्ड, फोली, डविङ, ब्याकग्राउन्ड, फाइनल मिक्सको काम फरकफरक स्टुडियोले गर्छ । पाँच छ वटा स्टुडियोका काम एउटै स्टुडियोले गरिरहेको छ । भीएफएक्सको महँगो खर्च हामी धान्न सक्तैनौं । अडियोले जति फिल्मलाई उठाउन सक्छ, नेपाली चलचित्र त्यसमै चुक्छ । 

मेकरले बुझ्दैनन् कि निर्देशकको कलात्मकताको अभाव हो ?
थाहा छ, तर विकल्प छैन । हामीले भिजुअलमा धेरै खर्च गरिसकेका हुन्छौं । अडियोमा आइसक्दा निर्माताको पैसा सकिसकेको हुन्छ । अर्को कारण यो थाहा पाउँदा पाउँदै दक्ष कामका लागि दक्ष जनशक्ति र स्टुडियो पनि छैन । फोली गराउन चाहेको खण्डमा खोइ स्टुडियो ? साउन्डमा किन खर्च गर्नुपर्यो भन्ने प्रवृत्ति छ । अडियन्सले कहाँ थाहा पाउँछ र भन्ने मानसिकता छ । अडियन्सले थाहा पाउँछ कि पाउँदैन भन्दा पनि हाम्रो चलचित्रमा कमजोरी छ कि छैन भन्ने हो । कमजोरी देख्दा देख्दै पनि अगाडि बढ्नुपर्छ । त्यस्तो अवस्थामा साह्रै दुःख लाग्छ । 

हामीसँग वर्किङ कल्चर कमजोर हो कि दक्ष जनशक्तिको अभाव हो ?
दुइटै हो । वर्किङ कल्चरको कुरा गर्दा हामी मध्ये धेरैलाई त थाहै छै चलचित्रको काम कसरी गरिन्छ ? त्यो थाहा भएको भए सायद नयाँ कुरा केही आउँथ्यो होला । साउन्डमा सुधार आउँथ्यो होला । मैले जस्तै अरुले पनि भन्थे होला । 

दक्ष जनशक्तिको कुरा गर्दा हामीसँग अभाव छ । विकल्पबिहिन अवस्थामा हामीले काम गरिरहेको अवस्था छ । 

बलिउडका ठूला फिल्म र हलिउडका फिल्ममा स्क्रिप्ट लेखनबाटै साउन्ड डिजाइनरलाई सँगै राखिन्छ, त्यो वर्किङ कल्चर हाम्रोमा कहिले सुरु होला ?
मैले पनि नचाहँदै नचाहँदै त्यो काम गरिरहेको छु । सुरुमा रिलिज डेट तोकेर सुटिङमा जान्छु । यो ट्रेन्ड ब्रेक गर्नुपर्छ । त्यो कल लिन म पनि किन सकिरहेको छैन भने आधाभन्दा धेरै
पैसा मार्केटबाट लगाइसकेको हुन्छ । त्यस्तो अवस्थामा म जवाफदेही हुनुपर्छ उनीहरुप्रति । त्यसको असर अन्ततः प्रक्रियाबद्ध हिसावले काम गर्न सकिँदैन । 

यसको कारण हामीले चलचित्रलाई कला होइन,व्यापारको रुपमा लिएका छौं ?
चलचित्र व्यापार पनि हो । तर व्यापार मात्रै होइन भन्ने चाहिँ बुझ्नुपर्छ । कतिलाई आर्ट हाउस चलचित्र मनपर्छ, कतिलाई कमर्सियल चलचित्र मनपर्छ । मेकरलाई जता जान पनि फुट छ । तर जहाँ काम गर्ने हो त्यहाँ इमान्दार भएर काम गरौं भन्ने हो । 

आर्ट हाउस मुभीले हाम्रो चलचित्रलाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा लैजान सक्छ ?
सक्छ । अन्तर्राष्ट्रिय उदाहरण लिए पनि त्यही नै हो । तर चलचित्र उद्योगमा दुइटै मुभी बन्नुपर्छ । चलचित्र उद्योग स्थिर र सफल छैन भने त्यस्तो अवस्थामा धेरै आर्ट मुभी बन्दैनन् । हाम्रोमा चार पाँच महिना लगातार चलचित्र चलेनन् भने चलचित्र उद्योगमा संकटकाल लाग्ला जस्तो हुन्छ । बजार स्थिर भएपछि प्रयोग हुन थाल्छ । र त्यहाँ आर्ट मुभी बन्न थाल्छ ।