काठमाडौं । करिब दुई वर्षअघि प्रदर्शनमा आएको चलचित्र ‘डाइङ क्यान्डल’मा क्षमी र टिक्पे दिदी–भाइ हुन्छन् । दिदी–भाइको आत्मीय सम्बन्धलाई मुख्य कथानक बनाइएको छ । तर यो दिदी–भाइबीचको सौहार्द सम्बन्ध बाँड्ने तिहारको चलचित्र होइन न त तिहारको रीतिथितिलाई मूल कथा बनाएर निर्माण गरिएको चलचित्र नै हो । 

हिन्दू नेपालीको प्रमुख पर्वमध्येको एक हो तिहार । तर यसैलाई मुख्य कथानक बनाएर आजसम्म कसैले पनि चलचित्र बनाएको छैन । तिहारमात्रै होइन, मुख्य चाड दसैंलाई पनि मूल कथा बनाएर चलचित्र बनाउने प्रयास कुनै पनि नेपाली मेकरले आजसम्म गरेका छैनन् । 

नेपालमा वार्षिक सयभन्दा बढी चलचित्र निर्माण भएर प्रदर्शन हुँदा अधिकांशले माया–प्रेम र द्वन्द्वलाई नै समेट्ने गरेका छन् । करिब तीन हजार चलचित्र निर्माण भएर प्रदर्शन भइसक्दा पनि हिन्दूहरुको मुख्य चाड दसैं, तिहार, तीज, छठलाई चलचित्र निर्माताले सम्झन आवश्यक ठानेका छैनन् । 

निर्देशक तथा चलचित्र लेखक दीपेन्द्र के खनाल तिहार, दसैंजस्ता पर्व चलचित्र निर्माणका लागि निकै राम्रो विषय भएको बताउँछन् । “दसैं–तिहारको विषयमा जुनसुकै विधाको चलचित्र बनाउन पनि सकिन्छ । तर आजसम्म हामीले यी विषयमा ध्यानै दिएका छैनौं,” दीपेन्द्र भन्छ्न्, “मैले पनि यो विषयमा आजसम्म सोचेकै रहेनछु । तर दसैंको घटस्थापनादेखि टीकाको दिनसम्मको सेलिब्रेसनलाई लिएर राम्रो चलचित्र बनाउन सकिन्छ । तिहारमा पनि दिदी–भाइबीचको आत्मीयतामा गज्जबको चलचित्र बन्न सक्छ ।”  

हिन्दूहरुको संस्कार र संस्कृति बनिसकेको दसैं मनाउनैपर्ने सामाजिक बाध्यता छ । यही बाध्यताका कारण कतिका लागि दसैं, तिहारजस्ता चाडपर्व दशा बनेर आउँछन् । दुई–चार दिनको रमाइलोले वर्षभरिका लागि ऋण बोकाएर जान्छ । विदेशमा बस्ने आफन्तको अनुपस्थितिमा खल्लो प्रतीत हुने दसैं, तिहार चलचित्रका लागि मौलिक तथा गहन कथा हुने र अन्तरराष्ट्रिय बजारमा नेपाली चलचित्रलाई चिनाउन पृथक विषय हुने दीपेन्द्र बताउँछन् । 

पर्वलाई चलचित्रमा उठान गर्नेतर्फ नेपाली मेकरको ध्यान पुग्न नसकेको निर्देशक तथा लेखक विनोद पौडेल स्वीकार्छन् । “अरु कुनै विषय र प्रसङ्गसँग जोडिएर चलचित्रमा  तिहार, दसैं, छठजस्ता पर्वका विषय र विशेषताहरु आए होलान् । तर पर्वलाई मुख्य कथानक बनाएर आजसम्म कसैले पनि चलचित्र बनाएको छैन,” विनोद भन्छन् । 

व्यापारसँग जोडेर हेर्ने गरेका कारण दसैंलाई मुख्य विषय बनाएर चलचित्र नबनाएको हुन सक्ने उनको बुझाइ छ । चलचित्र निर्माणका लागि ठूलो लगानी लाग्ने भएकाले लगानीकर्ताले बजार पनि हेर्छन्, त्यसैले नेपाली संस्कार र संस्कृति झल्काउने चलचित्र बन्न नससकेको उनको भनाइ छ । 

“इन्टरनेसनल फिल्म फेस्टिभललाई लक्षित गरेर चलचित्र बनाउने मेकरको सङ्ख्या धेरै भएको भए सायद यस्ता विषयमा चलचित्र बन्थे होलान् । अब त्यो समय चाँडै आउँछ भन्ने विश्वास गरौं,” विनोद भन्छन् । 

नेपाल र नेपालीको संस्कार र संस्कृतिसँगै पहिचान बनेको दसैं, तिहार, छठजस्ता चाडपर्वलाई चलचित्रकर्मीले चलचित्रका लागि मुख्य विषय बनाउन उपयुक्त सम्झिएका छैनन् । पछिल्लो समय वैदेशिक रोजगारी, त्यहाँ रहेका नेपालीले भोग्नुपरेका समस्यामा थुप्रै चलचित्र बनिसकेका छन् । यी विषयले आमजनताको मन छुने भएपछि चलचित्रमात्रै होइन, गीत पनि बनेका छन् । तर तिनै नेपाली दसैं, तिहारजस्ता पर्वमा घर फर्किन नपाउँदाको पीडा र छटपटीलाई प्रधान कथा बनाएर चलचित्र बनाउने प्रयास गरिएको छैन ।

निर्देशक नरेशकुमार केसी नेपाली चलचित्र भनेर अन्तरराष्ट्रिय बजारमा जानलाई तिहार, दसैंजस्ता पर्व नेपाली मेकरका लागि उपयुक्त विषय भएको बताउँछन् । विश्वमै कतै नरहेको विषयलाई चलचित्रमा उतार्न सके त्यसले सजिलै अन्तरराष्ट्रिय जगत्को ध्यान खिच्ने उनको तर्क छ । चाडपर्वलाई बिदा सेलिब्रेसनको माध्यमका रुपमा मात्रै प्रयोग गर्ने गरिएको उनी बताउँछन् । 

लभस्टोरी, सामान्य एक्सन र कमेडीमै नेपाली चलचित्र अल्झिरहेकाले, नयाँ विषय र प्रस्तुति भित्रिन नसकेको उनको ठम्याइ छ । 

निर्देशक साम्तेन भुटिया दसैं चलचित्रका लागि राम्रो विषय भएको र यसका विविध पाटालाई उजागर गर्न सकिने बताउँछन् । “कुन रुपमा पर्वलाई उठान गर्ने भन्ने हो,” साम्तेन भन्छन्, “इमोसनल हिसाबले पनि उठाउन सकिन्छ । ऐतिहासिक संस्कृतिसँग जोडेरसमेत चलचित्र बनाउन सकिन्छ ।” 

नेपाली चलचित्र उद्योगमा अनुसन्धान नगर्ने प्रवृत्ति हावी हुनु नै दसैं, तिहारजस्तो महत्वपूर्ण विषयमा चलचित्र नबन्नुको मुख्य कारण भएको उनी बताउँछन् ।