अक्षर काका

२२ अप्रिल २००५ । नयाँ दिल्ली गर्मीले उकुसमुकुस थियो । तापमान ३० डिग्रीबाट उकालो लागेको हुँदो हो । बिहान १० बजे नै घरबाट निस्कन मुस्किल !

लक्ष्मी अग्रवाल घरबाट निस्किइन् । आकाशमा उडिरहेका चरा फुतफुती खस्ने प्रचण्ड धूप छिचोल्दै खान रोडतिर अघि बढिन् ।

घर र पुस्तक पसलको दूरी बढीमा एक माइल हुँदो हो । त्यसैले परिवारका सदस्यले साथै जानु उचित ठानेनन् । एक्लै थिइन् ।

आफू काम गर्ने पुस्तकगृहमा पुग्न आधा माइल पनि बाँकी थिएन । लक्ष्मीका आँखा नइम खानमाथि पर्न गयो । खानको साख्यै भाइकी प्रेमिका पनि नइम सँगै थिइन् ।

दुवै बडो हतास देखिन्थे । भावभङ्गिमा द्विविधाग्रस्त थियो । उनीहरूको ‘अनोखा’ र ‘सन्दिग्ध’ व्यवहारले लक्ष्मी सुरुमा त अचम्भित पनि भइन् । तर आफ्नो सुर भने छाडिनन् ।

सरासर पुस्तक पसलतिर लागिन् । केही पाइलामात्रै अघि बढेकी थिइन्, दुवैले उनैलाई पो पछ्याउन थाले ! 

पुस्तक पसलतिर पुग्न २० गज पनि बाँकी थिएन होला, अचानक ती हतास युवतीले गति तीव्र बनाइन् । र, कुम ठोक्न आइपुगिन् । 

अनायास धक्का बेहोरेपछि लक्ष्मीको होसहवास गुम्यो । मौका छोपिरहेकी सन्दिग्ध युवतीले भर्खरै बियरको बोतलबाट खन्याएको झोलिलो पदार्थ लक्ष्मीको अनुहारमा छ्याप्प.. छ्यापिदिइन् । आवाज निस्कियो– छपाक !

१५ वर्षीया लक्ष्मीले भेऊ पाउनै सकिनन् । अनुहारमा के खन्याइयो ? नजिकैको पसलमा समोसा तारिहेको तातो तेल हो या अमुक भट्टिमा भकभकी उम्लिएको पानी !

भुङ्ग्रोमा परेको माछाजस्तै उनी सडकमा बजारिइन् । पलभरमै शरीरबाट धुवाँको मुस्लो छुट्यो ! अतिशय जलन भयो । बाटामा आर्तनाद छायो ।

व्यस्त नयाँ दिल्लीको सडकमा ओहोरदोहोर गर्नेहरूको ताँती थियो । तैपनि उद्धार गर्न कोही अघि सरेन ।

आर्त लक्ष्मीले प्राणको याचना गरिरहिन् । वातावरणमा गगनभेदी चित्कार छाइरह्यो । बटुवाहरू कोही नजिक परेनन् । बरु परपरै बसेर ‘रमिते’ बने ।

धन्न ! एकजना वयोवृद्धको आँखा परेछ । उनले तुरुन्तै आफूसँग बोतलमा रहेको पानी खन्याइदिए । आधा बोतल पानीले डाह कसरी शमन हुन्थ्यो ! झनै तड्पिइन् ।

उनै वृद्धले एम्बुलेन्स, प्रहरीलाई बोलाएर अस्पतालसम्म पुर्‍याउन मद्दत गरे ।

त्यसपछि सुरु भयो लक्ष्मीको तेजाबसँगको सङ्घर्ष । 

गाउँघरतिर नइमलाई गुड्डा पनि भन्थे । अक्सर लक्ष्मी पनि नइमलाई गुड्डा नै भनेर बोलाउँथिन् । 

गुड्डा र लक्ष्मीको चिनजान लामो होइन । अढाइ वर्षमात्रै भएको थियो लक्ष्मीले उनलाई राम्ररी चिनेको । नइमकी बहिनी लक्ष्मीको समवयी थिइन् । मनमुटु गाँसिएकी । अनन्य सहेली ।
करिब १० महिनाअघि लक्ष्मीभन्दा दोब्बर उमेरका नइमले विवाहको प्रस्ताव लिएर आएका थिए ।

लक्ष्मीले इन्कार गरिन् । लक्ष्मीलाई अझै पढ्नु थियो । १५ वर्षको उमेरमै घरगृहस्थीतिर धकेलिनु थिएन । सपनाहरू सिर्फ बुहारीको भूमिकासँग साट्नु थिएन । छोरीको नाइँनास्तीका अगाडि परिवारको केही जोड चलेन ।

लक्ष्मी त पन्छिइन्, तर नइम कहाँ हट्न मान्थे र सजिलै ! उनले पिछा छाड्ने सङ्केत दिएनन् । बरु अनेक मानसिक प्रताडना दिन थाले ।

२० अप्रिलको रात नइमले मोबाइलमा म्यासेज पठाएका थिए, “तिमी अघि बढ्न चाहन्छौ होइन ? आमा–बाबुको नाम चम्काउने योजना पनि छ क्यारे !”

१५ दिनअघि पनि नइमले मोबाइलमै माया गर्छु भन्दै म्यासेज छाडेका थिए । जवाफ नपाएर छटपटिएका नइमले पुनः सन्देश प्रवाह गरेका थिए, “मलाई अहिले नै जवाफ चाहियो !”

प्रेम अस्वीकार गरेको निहुँमा तेजाबको आगामा खाक हुनुपर्छ भन्ने लक्ष्मीलाई के थाहा ? के थाहा नइमको माया प्रेम होइन तेजाब हो र जीवनभर पोलिरहने छ भनेर !

नइमको तेजाबको ‘छपाक’मा उनको तन–मन र भर्खरै पल्लवित तथा पुष्पित हुँदै गरेको यौवन स्वाहा भयो । सपनाको उरुङमाथि एकाएक डढेलो सल्कियो ।

लक्ष्मीका लागि तेजाब, कानुन र समाज एकै थिए । हरबखत यिनले जलनमात्रै दिन्थे । तेजाब, कानुन र समाजसँगको लडाइँमा उनले सुस्तसुस्त सफलता प्राप्त गर्दै गइन् ।

डढेलोले खाएको वनमा पालुवा पलाउँछ, मान्छेको मन पनि फेरिन्छ, हरियो हुन्छ । सपनाको मञ्जरी छाउँछ । जीवनले काँचुली फेर्छ । 

मेघना गुल्जार निर्देशित र दीपिका पादुकोण निर्माण–अभिनित चलचित्र ‘छपाक’ले उनै लक्ष्मीको विदारक कथा वाचन गरेको छ । लक्ष्मीको भूमिका निर्वाह गरेकी छन् उनै पादुकोणले ।

तेजाब, कानुन र समाजसँगको सङ्घर्षबाट लक्ष्मीले कसरी त्राण पाइन् र जीवनलाई उज्यालोतिर डोर्‍याइन् भनेर जान्न खोज्नेहरूलाई छपाक चलचित्र मात्र होइन, समाजको कुरुप ऐना पनि हो । जहाँ तेजाबले खाएको अनुहार छ्याङ्ग देखिन्छ । ‘छपाक’ भित्र तेजाबले सल्काएको आगोमात्रै छैन, आगोपछिको जीवनको सुनौलो आभा पनि सन्निहित छ ।

पानी ओह्रालो झर्छ, व्यभिचार र दूराचारको वेग उकालो चढ्दो रहेछ । भारतमा सल्किएको तेजाबको आगाले हामी छिमेकमा बसेकालाई पनि प्रताडित तुल्याइरहेको छ । कहिलकाहीँ त यसले उत्तरपन्थी बाटो अगाँलेको पनि प्रतीत हुन्छ । 

आगो र राजनीतिको फैलावटलाई कुनै पर्खालले छेक्न सक्दैन । खुला सीमा हुँदै फैलिएको तेजाबको डढेलोले हाम्रो सम्झना दासको जीवन भष्मखरानी तुल्याइसकेको छ । विन्दवासिनी कंशाकार, सङ्गीता पुलामी मगर, सीमा बस्नेत, जेनी खड्का, सुस्मिता दास, वसन्ती परियार र मुस्कान खातुनहरूको मुस्कानमा बुलडोजर चलाइसकेको छ ।

छपाकका शीर्ष पुरुष पात्र संवाद बोल्छन्– “भारतको कानुनमा तातो चिया र तेजाब खन्याउनु एकै हो, ऐनमा दुवैलाई उत्तिकै सजाय निर्धारण गरिएको छ ।” कहाँ चिया कहाँ तेजाब ? तर दुवैको दुरुपयोग गर्नेलाई समान सजाय ? कस्तो कानुन ? कस्तो काइदा ?

लामो कानुनी लडाइँ र सङ्घर्षपछि छपाकमा मालतीले तीन लाखको मुआब्जा (क्षतिपूर्ति) पाउँछिन् । अपराधीलाई १० वर्षको काराबास तोकिन्छ ।

नेपालको कानुनी अवस्था त झन् उदेकलाग्दो छ । यहाँ तेजाब छ्याप्ने अपराधलाई सरकारले साइबर बुलिङजत्तिको पनि कसुरदार ठान्दैन । 

फौजदारी अपराध संहिता– २०७४ को दफा १९३ अनुसार तेजाब छ्याप्ने अपराधीले कसुरको प्रकृति हेरेर अनुहार कुरूप पारेमा पाँच वर्षदेखि आठ वर्ष कैद र एकलाख रुपैयाँदेखि पाँचलाख रुपैयाँसम्म जरिबाना तोेकेको छ । 

शरीरको अन्य अङ्ग कुरूप तुल्याएमा, पीडा पुर्‍याएमा तीनदेखि पाँचवर्षसम्म कैद र पचास हजारदेखि तीनलाख रुपैयाँसम्म जरिबाना निर्धारण गरेको छ ।

संसद्मा विचाराधीन सूचना प्रविधि विधेयकमा साइबर बुलिङ (कसैले विद्युतीय प्रणालीको प्रयोग गरी निरन्तररूपमा हैरानी गर्ने, जिस्क्याउने, होच्याउने, हतोत्साहीत गर्ने, अपमान गर्ने, हप्काउनेजस्ता कार्य) गरेमा १० लाख रुपैयाँसम्म जरिबाना र पाँचवर्ष कैद अथवा दुवै सजाय हुने व्यवस्था छ ।

सङ्गीता–मुस्कानहरूलाई तेजाबले भन्दा फौजदारी संहिताले बढ्ता पिरोलेको छ । कानुन निर्धो हुँदा समाजमा अरू थुप्रै छोरीहरूले आफ्नै नियति भोग्नुपर्ने भो भन्ने चिन्ताले भयग्रस्त तुल्याइरहन्छ उनीहरुलाई ।

मेघनाले परिकल्पना गरेका दृष्यभन्दा निकै गहिरो हुन्छ तेजाबको घाउ । र त, छपाकले पनि समेट्न सकेको छैन तेजाबको सदैव आलै रहने दर्द । मृत्युतक नटुङ्गिने पट्यारलाग्दो कानुनी लडाइँ । 

तेजाबपीडितको अपरिमित चित्कार, क्रन्दन र हृदयाग्नि सायदै चलदृष्य र कुनै सिनेमामा वाचित हुन सक्छ ! अझ चलचित्रसम्म आइपुग्दा तेजाबको मूलचित्कारमाथि व्यावसायिकताको लेप लागिसक्छ ।

तथापि, महिलालाई ‘उपभोग्य वस्तु’ ठान्ने भोगी नजरले मात्रै हेर्ने भारतीय चेतका सामु पादुकोणको प्रयास आफैंमा प्रशंसित छ ।

छपाकमा प्रतिध्वनित तेजाबपीडितको चित्कार सुनेर भारतका कतिपय राज्यले तेजाब बिक्रीमा कडाइ गर्न थालेका छन् । कतिपय राज्यका सरकार प्रमुखले तेजाबमा जल्दै–बल्दै गरेका आफ्ना छोरीहरूको अकिञ्चन अनुहार झलझली देख्न थालेका छन् । बिक्रीमा पूर्णतया प्रतिबन्ध लगाएका छन् । उत्तराखण्ड सरकारले तेजाबपीडित महिलालाई निवृत्तिभरणको वचन दिएको छ ।

यति हुँदाहुँदै पनि भारतीय सत्ताको मूलचरित्र भने उदाङ्गिन छाडेको छैन । पुस २० गते जवाहरलाल नेहरू विश्व–विद्यालयमा भएको हिंसात्मक हमलाविरूद्ध ऐक्यवद्धता जनाएपछि दीपिका केन्द्रीय सत्ताको आँखाको तारो बनेकी छन् । 

उच्च न्यायालयले प्रदर्शनमा रोक लगाउने फैसला सुनाएपछि दिल्लीका सिनेगृहमा छपाकको पीडा प्रदर्शित हुन पाएको छैन  । दर्शकले छपाकमा छचल्किएको आँसु हृदयङ्गम गर्न पाएका छैनन् ।

हामीकहाँ पनि भारतको भन्दा भिन्न अवस्था होइन ।

वीरगञ्जकी मुस्कान खातुन ६ महिनादेखि मृत्युसँग मुकाबिला गरिरहेकी छन् । भदौ २० गते स्कुल जाँदै गर्दा वीरगञ्ज महानगरपालिका–४, बिर्ताचोकमा सांसद आलम र मजिद मियाले तेजाब छ्यापिदिएकाले उनको अनुहारबाट मुस्कान अलप भएको छ । हरबखत चित्कार र क्रन्दनमात्रै ध्वनित भइरहेको आभास हुन्छ ।

‘छपाक’मा शीर्ष पात्र मालतीले शैल्यक्रियापश्चात् कानमा झुम्का ‘लड्काइन्’ । तेजाबले दायाँ कान ठुट्याएकाले मुस्कानको त्यो सपना सायदै तङ्ग्रिनेछ । १४ वर्षमै सपना छिमलिएकाले सायदै उनी हँसमुख लिएर समाजमा हिँडडुल गर्न सक्छिन् !

कीर्तिपुर अस्पतालको शैय्यामा तड्पिइरहेकी मुस्कानको भग्न अनुहारमाथि हाम्रो सिनेकर्मीको नजर पर्न मुस्किल छ । आदिम मूल्य–मान्यता र परम्परावादी फेरो समात्दै आएका सिनेकर्मीहरूले मुस्कानको पीडा सायदै समात्ने हिम्मत गर्लान् ।

छपाकको डिस्कोर्सबाट सिनेमा मात्र होइन राजनीति र समाज पनि कोशौं टाढा छ । राजनीतिले सम्झना दासको तड्पाइ र सङ्गीताको रुवाइ महसुस गथ्र्यो भने सदनले चुपचाप फौजदारी अपराध संहिता पारित गर्ने थिएन । गुठी विधेयकको प्रतिवाद गर्ने काठमाडौंको सडक तेजाबको कसुर निर्धारण गर्ने बेला मौन सुनिने थिएन ।

तेजाबको कसुरमा कठोर आवाज उठाउनुपर्ने समाजको अनुहारमा कहिले भावुक अतिरञ्जना देखिन्छ । कहिले त्यसैत्यसै बहकिदिन्छ । समाजको बहकाइ, तेजाबको जलनसँग समानान्तर रूपमा जुधिन् सङ्गीता ।

मेरा केही समाज व्यवस्थाले ‘दलित’ थमाएकाहरू साथी छन् । कार्यक्षेत्र एकै भएकाले सँगै भाग बस्ने मौका जुर्छ ।

एउटै भागमा खाँदा पनि मभित्र उच्च जातिवादी अहङ्कारले घेरा हाल्दैन । न उनीहरूले मेरो भागमा औंला डोब्दा, ‘खै चिनी लागेको छ कि छैन ?’ भन्दै पिउँदापिउँदैको चिया सुक्र्याउँदा मेरो अभिमान धूलिसात हुँदैन । न मभित्र दफन भइसकेको बाहुनवाद नै जिउँदो रूपमा प्रकट हुन्छ र दमनका खातिर सल्काएको आगोमा होत्रबाट घ्यु थपिएझैं हुन्छ ।

मभित्र निर्जीव अवस्थामा रहेको उच्च जातको अहङ्कारले मुन्टो उठाउन नपाओस् भनेर सहज पारिदिन्छु पनि । 

जब सङ्गीतामाथि खनिएको तेजाबको आगोलाई अछुत प्रेमको विद्रोह चित्रित गरियो, अपराधी जीवन बिकलाई जबरजस्त ‘विद्रोही प्रेमी’को पगरी गुथाउन खोजियो । मुद्दाको यस्तो भड्काव र उच्छृङ्खलताप्रति समभाव देखाइरहन मेरो ब्रह्मले दिएन । 

म हुर्रिंदै सङ्गीता ओत लागेको वसन्तपुरको जीर्ण घरमा पुगेँ । घरजस्तै भग्न थियो उनको हालत । घरभित्र पनि हरियो मजेत्रो ओढेर धुमधुम्ती बसेकी थिइन् । हमेसा शीर निहुर्‍याइरहन्थिन् । मानौं, तेजाबको होइन, ठूलो अपराधपश्चात्को तापले नूर गलेको छ ।

तेजाबले दुवै नाक टालिएकाले प्लास्टिकको पाइपको सहाराले नाकको पोरा खुलाइएको रहेछ । नाकबाट सिँगान होइन, रगत र पीपको धारा छुट्थे । दुवै कानको दुर्दशा नाकको भन्दा पृथक थिएन ।

कोठामा कतै ऐना थिएन । हुन्थ्यो भने उनी प्रत्येकपल्ट आफ्नै अनुहार देखेर तर्सिने थिइन् । तेजाबको घाउ झन् पीडादायी भएर आउने थियो !

मिडियाप्रतिको भरोसा, आशा र विश्वास धर्मराइसकेको रहेछ । मर्माहत हुँदै सोध्थिन्– “किन आउँदा हुन् यी पत्रकार घरीघरी खाटा बसेको घाउको पाप्रा उप्काउन ?” 

पत्रकारका संवेदनाशून्य प्रश्नले उनलाई तेजाबजत्तिकै पोल्थे । मुटुमा जलनको ज्वारभाटा उठ्थ्यो ।

मृत्यु शैय्याबाट फर्किएको दुई दिन पनि भएको थिएन । अनुहारमा शल्यक्रियाको घाउ आलै थियो । प्रत्येकपल्ट शल्यक्रिया गर्दा जीवनको आखिरी दिन प्रतीत हुँदोरहेछ !

आहतको सुस्केरा बिसाउँदै सङ्गीता सुनाउँथिन्– प्रत्येकपल्ट शल्यक्रियारूपी मृत्यु शैय्यामा पल्टनुभन्दा मर्नु नै निको लाग्छ । कम्तीमा यति तड्पनु त नपर्दो हो !

आलो घाउमाथि दौडने औजारले सीधै मुटुमा तात्तिएको झिर रोपिन्थ्यो होला ! सर्वाङ्गमा सुलको सुनामी उठ्थ्यो होला !

यस्तो शब्दमा समेट्न समेत दुरुह, ज्यान लिने अपराधलाई ‘प्रेम’को दर्जा ! अपराधीलाई ‘प्रेमी’को उपमा !

दलनविरुद्ध उठेको प्रतिरोधको हुँकारको पवित्रता र सौन्दर्यमाथि नै तेजाब छ्यापिएको अनुभूत भयो, मलाई ।

तेजाब अपराधलाई प्रेमसँग जोडेर जब गङ्गा उल्ट्याउन कोसिस गरिन्छ त्यतिबेला घाउभित्र पिल्सिएकी वसन्ती परियारको खण्डहर अनुहार मेरो आँखामा चलचित्रझैं फन्को मार्न थाल्छ ।
मृत्यु शैय्यामा मुढोवत् लडिरहँदा पनि उसलाई मिडियाले झम्टन छाडेन– “तपाईंलाई मन पराउँदो रहेछ नि त ! लाक पो पाएको थियो कि !”

उनलाई भन्न मन हुँदो हो– के प्रेमको नैसर्गिक अनुभूति अपराधको इजाजत हो ? अस्वीकृत हुनेवित्तिकै यतिविघ्न क्रूर हुन पाइन्छ ? हिफाजत गरेको जीवन क्षणभरमै खाक तुल्याउन छुट छ ?

तेजाबको डाहमा तड्पिँदै पलपल मृत्युको सामना गरिरहेकी वसन्तीले कसरी मुख फोर्नु !

वसन्तीको सन्तापयुक्त अनुहार र आहत आँखा हेरिरहँदा लागेको थियो– शरीरमा योनी नहुँदो हो त उनले यस्तो ताडना भोग्नु पर्दैनथ्यो ! नारी देह नहुँदो हो त उनीमाथि आगाको लप्काजस्तो घातक रसायन खनिने थिएन ! आफ्नो रूप आफ्नै काल साबित हुने थिएन !

लक्ष्मीकै पीडा उनको जीवनमा आवृत्त भएको थियो । २०७५ भदौ ८ गते नवलपुरको दण्डाबजारमा सम्साँझै उनीमाथि तेजाब खन्याइएको थियो । त्यो पनि साँध जोडिएका छिमेकी विमल सिर्पाइलीले ।

वसन्तीको हविगत देख्दा आङ सिरिङ्ग हुन्थ्यो । शरीरका रौं ठाडा हुन्थे । अपराधीले छुरा प्रहार गरेर मात्रै चित्त बुझाएको थिएन, अनुहार र आधा शरीर जल्ने गरी तेजाब खन्याइएको थियो । रगतपच्छे भएर सडकमा पल्टँदा पनि गुहार सुन्ने कोही भएन । तेजाब जलन र छुराको चोटले मर्लान्त पर्दा पनि उनले संवेदनशून्य समाजको विद्रूप अनुहार मुक भएर हेरिरहन विवश भइन् ।

५० वर्षीय रामबाबुले १७ वर्षीया सम्झनालाई प्रेमको आँखाले हेर्छ कि शारीरिक आशक्ति ? यति पनि खुट्याउन नसक्नेहरूले नै समाजमा आपराधिक मनोवृत्तिलाई टेवा दिइरहेका छन् । तेजाब बाँडिरहेका छन् ।

प्रेमको रसायन प्रेमिल हृदयको उपज हो । तर तेजाब विषाक्त चिन्तनको उपज । ‘छपाक’ले भनेझैं दिमागमा नाइट्रिक र हाइड्रोक्लोरिक सल्फ्युरिक एसिड नघोलिई मानिसले तेजाब खन्याउनै सक्दैन । तर समाजले आपराधिक मनोवृत्तिलाई समान्यीकरण गरिदिँदा पुरुषलाई अपराधी बन्ने सहुलियत प्राप्त भएको भयै छ ।

‘छपाक’मै अर्को शक्तिशाली संवाद छ– “तेजाब छ्यापिएका अधिकांश किशोरी–यौवना कि त पढ्न चाहन्थे, कि अघि बढ्न !”

‘छपाक’को यो दृष्य हेरिरहँदा मुस्कानकै दुर्दशाले ताडित तुल्याउँछ ।

शल्यक्रिया कक्षमा बेहोस अवस्थामै उनी बर्बराउँथिन्– “प्लिज डाक्टर ! म पनि डाक्टर नै बन्न चाहन्छु । मलाई बचाउनुहोस् !”

शरीर आहत हुँदा पनि पढ्ने अठोट देखेर चिकित्सकका गह भरिन्थे । अहिले पनि अधमरो शरीर लिएर उनी पढाइकै याचना गरिरहेकी छन् ।

तेजाबको पीडा पछ्याउँदै जाँदा समाजविज्ञानको अर्को दृष्यसँग जम्काभेट हुन्छ ।

नेपालमा जति पनि तेजाबका घटना भएका छन्, पीडित अधिकांश निम्नवित्तका छन् । यो दक्षिण एसियाकै साझा र कुरूप अनुहार पनि हो ।

सीमा र सङ्गीता झोँछेको सरकारी विद्यालयमा प्रवेशिका परीक्षाको तयारी गरिरहेका थिए र विपन्नतासँग सिँगौरी खेल्दै पनि थिए ।

२०७५ भदौ २६ गते रौतहटको चन्द्रनिगाहपुरस्थित आफ्नै घरमा सुतिरहेको अवस्थामा तेजाब खन्याइएका सम्झना र बहिनी सुस्मिता दास त त्यसदिन भोकै सुतेका थिए । तीजको अघिल्लो रात भए पनि उनीहरूको पेटमा दर परेको थिएन ।

सौतेनी आमासँगै बस्दै आएका दास दिदीबहिनीकी आमा धनमाया मोक्तान उनै छोरीको उज्यालो भविष्य खोज्न आफ्नो खुसी बन्धक राखेर मलेसिया हानिएकी थिइन् । पूर्णचन्द्रजस्ता दुई छोरीमाथि तेजाब छ्यापिएपछि उनी बतासिँदै काठमाडौं आइन् । तर जेठी छोरी बचाउन असमर्थ रहिन् । असोज ७ गते सम्झनाको प्राणपखेरु उड्यो ।

जेनी, वसन्ती र विन्दवासिनीको आर्थिक हैसियत पनि सम्झना–सङ्गीताको भन्दा उम्दा होइन । उनीहरूको त्यही निम्न आर्थिक अवस्थाका कारण अपराधीले फणा उठायो । उनीहरूको आय दर्बिलो हुन्थ्यो भने सरकार र कानुनको पहुँचमा सजिलै पुग्छन् भन्ने ठानेर पनि अपराधी हच्किँदा हुन् ।

वर्गीय समाजमा अपराध पनि वर्गीय हुन्छ । कानुन पनि वर्गीय हुन्छ । मध्यम आयभन्दा माथिल्लो स्तरका या राज्यसत्तामा रहेकाहरूमध्ये कसैको अनुहार डढाइन्थ्यो भने सामाजिक सञ्जाल नियमनभन्दा तेजाब बिक्रीमा प्रतिबन्ध लाग्थ्यो ! तेजाब बजारमा पाइँदैनथ्यो भने कोही महिला यसको सिकारै हुनुपर्दैनथ्यो । 

सरकारको अपराधशाश्त्र पनि बुझिसाध्यै छैन– पोर्न प्रतिबन्ध हुँदा तेजाबमा पहुँच पानी बराबर छ ।

दक्षिण एसियाको कानुन पीडितमैत्री छैनन् । तेजाबपीडितको हकमा त औंस बराबर पनि छैन । विवाहको प्रस्ताव अस्वीकार गरेको कारण हेटौंडाकी विन्दवासिनी कंशाकारलाई २०७० वैशाख ९ गते तेजाब छ्यापियो । ६ वर्षपछि, २०७६ कात्तिक १५ गते अभियुक्त पक्राउ परे । त्यसबीचमा विन्दवासिनीले पाएको पीडा अनिर्वचनीय छ । उनले कसरी तेजाब र समाजले दिने डाहबाट त्राण पाइन् सायदै कसैले अनुमान गर्न सक्छ ! पारिवारको अवसाद त ‘छपाक’को भन्दा झन् त्राशद् छ । पक्राउ परेका भारतीय नागरिक दिलीपराज केशरीले अभियोग स्वीकार गरिसक्दा पनि मुद्दाको फाइल अघि बढेको छैन । सम्झना दासको देहावसान भएको डेढ वर्ष भयो । मुद्दा अझै विचाराधीन छ । मृत्युपश्चात् पनि मुद्दा फैसला नहुने कस्तो कानुन होला भनेर बाबु जादौलाल अहिले पनि पिरोलिन्छन् ।

मुस्कानमाथि तेजाब छ्याप्ने अपराधीहरूको उमेर घटाउन प्रशासन आफैं सक्रिय छ । उमेर घटाउन पाइयो भने सजाय कम हुन्थ्यो भन्ने इरादा छँदै छ । र त, मुद्दा फैसला हुँदा पनि न्याय पाउने आशा छैन । तेजाबपीडितको हकमा अदालतले घाउको खाटा–खत हेरेर फैसला सुनाउँछ । पीडितले क्षतविक्षत मुटु लिएर जीवन बाँच्नुपर्छ । र त, पीडितहरूको समवेत स्वर ‘छपाक’ले बोल्छ, “तेजाबको जलन सहन नसकेर जो मरे, ती असाध्यै भाग्यमानी हुन् । किनकि, तिनीहरूले न्यायका खातिर अदालत धाउन परेन ।

दक्षिण एसियाकै अपराध अध्ययन गर्दा तेजाब छ्याप्ने परका छैनन् । चिनेजानेका, आफन्तीलेले तेजाब छ्याप्ने जस्तो जघन्य अपराध गरेका छन् । ईष्या, द्वेषले भित्रभित्रै राकिँन्छन् र प्रतिशोध साँध्न तेजाबको अस्त्र उज्याउँछन् ।

सङ्गीतालाई पढाउने बहानामा नजिकिएका जीवनले अपराध कर्म गरेका थिए । वसन्ती, सम्झना र सुस्मितालाई छिमेकीले नै तेजाब खन्याएका थिए । सम्झनाको प्राण लिन उद्देश्यले तेजाब खन्याउने रामबाबु अपराध छिपाउन आफैं कुरुवा आएका थिए । जेनीलाई त झन् लोग्ने नै हुँ भन्नेले खाक तुल्याएका थिए ।

तेजाबपीडितको सामाजिक पुनःस्थापना झन् दुरुह छ । विन्दवासिनी भावुक मुद्रामा पीडा पोख्छिन्, “काम खोज्न गयो, अनुहार देखेपछि मुन्टो बटार्छन् । तेजाबपीडिततलाई काम दिन पर्‍यो भनेपछि उनीहरूका नौनाडी गल्छन् ।”

समाजको यस्तैयस्तै व्यवहारबाटआजित भएर होला सङ्गीता–सीमा काम खोज्दै भारत पुगेका छन् । वसन्ती र जेनी घरभित्रै कुँजिन विवश छन् । आरक्षणको आवाज उकास्नेहरू यहाँ पनि मौन छन् । सरकार र कानुन आँखा चिम्लिएर बसेको छ ।

तेजाब बिक्रीमा रोक लागेपछि ‘छपाक’को बिट मारिएको छ । 

हामीकहाँ उज्यालो हुन अझै बाँकी छ ।