बर्माकी प्रजातन्त्रवादी नेतृ आन साङ सुुकी रोहिंग्या मुसलमानको मानवअधिकार हननबारे मौन रहिन् । तिनको वेदना र पीडाले सायद सुकीलाई छोएन । त्यो देखेपछि विश्वभर उनको विरोध भयो । उनले पाएको नोबेल शान्ति पुरस्कार विवादमा आयो । सो पुरस्कारको हकदार उनी रहिनछिन् भन्ने आवाज उठ्यो । 

यसैगरी भियतनाम युद्धको शान्तिपूर्ण समाधानमा निर्वाह गरेको भूमिकाका लागि सन् १९७३ मा हेनरी किसिन्जरलाई उक्त सम्मान प्रदान गरिएको थियो । उक्त पुरस्कार ग्रहण गर्दा उनी संयुक्त राज्य अमेरिकाको विदेशमन्त्री थिए । तर, त्यही बेला उनैले दिएको सल्लाहका कारण कम्बोडियामा भने नरसंहार मच्चिरहेको थियो । अमेरिकाले कम्बोडियाका निर्दोष बस्तीमा बम खसालिरहेको थियो । 

सन् १९९४ मा साइमन पेरेजले पाएको नोबेल शान्ति पुरस्कार पनि विवादमा पर्यो । पुरस्कार पाउनुअघि लामो समयदेखि इजरायलमा आणविक भण्डार खडा गर्न भूमिका निर्वाह गरेका कारण उनी विवादमा परेका थिए । आणविक अस्त्रका पक्षपातीलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार दिइनु आफैँमा विडम्बनापूर्ण थियो । 

‘नेकपाका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले नोबेल शान्ति पुरस्कार किन पाएनन् ?’ भन्ने प्रश्नको उत्तर माथिका प्रसंगबाटै खोज्नुपर्ने हुन्छ । युद्धसँग जोडिएका पात्रहरुलाई दिइएका एकाध पुरस्कार विवादमा आएपछि सम्भवतः नोबेल निर्णायकहरू सजग भएका हुन सक्छन् । पुरस्कार दिने निर्णायकले पक्कै एउटा प्रश्नमा चिन्तन गरेका हुन सक्छन् – पुरस्कार अशान्ति मच्चाउने मुख्य तत्त्वलाई दिने कि उसलाई फकाएर शान्तिपूर्ण मूलधारमा ल्याउने पक्षलाई दिने ? 

जे होस्, दाहालका केही घिडकिसो (पूरा नभएको उत्कट चाहना) छन् । तीमध्ये हुन् – कार्यकारी अधिकारसहितको प्रत्यक्ष निर्वाचित राष्ट्रपति बन्ने र अर्को नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउने । नेकपाको अध्यक्ष भइसकेकाले अहिलेको दुई तिहाइ बहुमतको सरकारले संविधान संशोधन गरेर कार्यकारी राष्ट्रपतिको प्रावधान समावेश गरेछ भने त्यसका एकमात्र हकदार अब दाहाल नै हुन सक्लान् । तर, नोबेल शान्ति पुरस्कार चाहिँ उनको मात्र चाहनाले सम्भव हुने कुरा भएन ।

दाहालमा त्यो पुरस्कार पाउने चाहना घनीभूत रुपमा रहेछ भन्ने कुरा उनले भारत भ्रमणका क्रममा ‘नेपाली भएकाले नोबेल शान्ति पुरस्कार नदिइएको’ गुनासो गरेबाट छर्लङ्गै हुन्छ । एउटा नेपाली नेताले नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउनु सबै नेपालीका लागि गर्वकै कुरा हो तर प्रश्न उठछ – के दाहाल नोबेल शान्ति पुरस्कारका साँच्चै हकदार या दाबेदार हुन् त ? 

विश्व शान्तिका लागि विशेष योगदान दिने व्यक्तिलाई नर्वेजियन नोबेल समितिले प्रदान गर्ने नोबेल शान्ति पुरस्कार विष्फोटक पदार्थ डाइनामाइटका आविष्कारक एवं उद्योगपति अल्फ्रेड नोबेलले सन् १८९५ मा स्थापना गरेका थिए । युद्ध रोक्न, युद्धमा खटिएका सेना फर्काई शान्ति कायम गर्न, बृहत् शान्ति सम्मेलनको आयोजना गर्न सबैभन्दा उत्कृष्ट भूमिका निर्वाह गर्नेलाई हरेक वर्ष डिसेम्बर १० मा यो पुरस्कार दिने गरिएको छ । पहिलो नोबेल शान्ति पुरस्कार सन् १९०१ मा रेडक्रसका संस्थापक ज्याँ हेनरी ड्युना र फ्रेन्च पिस सोसाइटीका अध्यक्ष फ्रेडरिक प्यासीलाई संयुक्त रुपमा दिइएको थियो । 

नोबेल समितिले अघि सारेका मापदण्डमा दाहाल खरो उत्रन्छन् त? यसबारेमा बहस गरेर मात्र उनी सो पुरस्कारका हकदार हुन् वा हैनन् भन्ने निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ । दाहालले २०५२ सालदेखि आजसम्म निर्वाह गरेको भूमिकालाई आधार मान्दा उनी नोबेल पुरस्कारका लागि योग्य देखिँदैनन् । विसं २०५२ सालदेखि २०६२ सालसम्म उनकै नेतृत्वमा संचालित हिंसात्मक विद्रोहमा १७ हजारभन्दा बढी नेपालीको ज्यान गयो । ‘जनयुद्ध’का क्रममा के कस्ता क्रूर र अमानवीय कार्य दाहालको नेतृत्वमा हुन गयो भन्ने लामो फेहरिस्त छ । 

आजको मितिसम्म आइपुग्दा पनि दाहाल र उनका सहयोद्धा युद्ध अपराधीलाई जेलबाट रिहा गराउने र पीडितमाथि अन्याय गर्ने काममै लागेको देखिन्छ । केही महिनाअघि मात्र बालकृष्ण ढुंगेल ससम्मान रिहा गरिए । हालै फुजेल हत्याकाण्डका आरोपीले उन्मुक्ति पाए । दाहालको ‘ध्वंसात्मक’ र ‘अस्थिर’ भूमिका आजसम्म कायमै छ । स्थिर वाम सरकारको नारा दिएका दाहाल हालै भारत भ्रमण गरेर अहिले चीनतिर लागेका छन्  । दाहालको यो दौडाहाले ‘स्थिर सरकार’को जग नहल्लाउला भनेर भन्न सकिन्न  । ‘निरन्तरतामा क्रमभंग गर्नुपर्छ’ भन्ने मान्यता राख्ने एकैनासको परिस्थितिलाई हठात बदल्ने स्वभाव भएका दाहालले अहिलेको दौडाहाबाट ‘कम्युनिस्टको स्थिर सरकार’को भविष्यमाथि पनि विध्वंसात्मक प्रश्न चिन्ह खडा गरिसकेका छन् । दाहालको स्वभावसँग शान्ति र स्थिरताको कुनै तादात्म्य देखिँदैन  । 

नोबेल पुरस्कार भनेको शान्तिका दूतले, शान्तिका संवाहकले पाउने हो । नेपालमा दस वर्षसम्म जारी हिंसात्मक विद्रोह आफैँमा ‘जाली विद्रोह’ थियो भन्ने रहस्य बिस्तारै उजागर हुँदैछ । विसं २०५२ सालदेखि आजसम्मका नेपाली राजनीतिक घटनाक्रम ‘माइक्रो मेनेजमेन्ट’अन्तर्गत टेलिभिजनको ‘रियालिटी सो’मा झैं पहिले नै पटकथा लेखेर त्यसकै आधारमा गरिएको एउटा भद्दा अभिनय बाहेक केही हैन भन्ने स्पष्ट हुँदैछ  । भारतीय भूमिमा सैन्य तालिम लिएर दस वर्षसम्म विद्रोहका नाममा माओवादीले ताण्डव नृत्य देखाए । अन्ततः भारतीय भूमिमै १२ बुँदे समझदारी भएर त्यो हिंसात्मक विद्रोहलाई विश्राम दिइयो । त्यसका लागि दाहाल मोहरा बने, राजतन्त्र समाप्त भयो, गणतन्त्र आयो । 

स्पष्ट छ, नेपालको ‘महान बलिदानी क्रान्ति’ दक्षिण अफ्रिकामा नेल्सन मण्डेलाको नेतृत्वमा भएजस्तो स्वःस्फुर्त र इमानदार क्रान्ति थिएन । निमित्त नायकहरुले शक्तिकेन्द्रहरुको इसारामा गरेको भद्दा प्रहसनबाहेक त्यो अर्को ‘चिज’ थिएन  । जुन क्रान्तिको विश्वसनीयता आफैमा शंकास्पद छ त्यसलाई विश्राम दिन भारत, चीन, कांग्रेस, एमाले, स्विडेन, नर्वेसम्मका फयाक्टरहरुले भूमिका निर्वाह गरेका छन् त्यसमा दाहाल एकजनाको मात्र महान् भूमिका कसरी देखिन्छ ? उनलाई नै नोबेल पुरस्कार किन दिने ? 

जनवादी राज्यसत्ता, जातीय राज्य, १४ वटा प्रदेश आदि अनेक नारा दिएर सुरु गरिएको संघर्षलाई सत्ता सुखका लागि समर्पण गरेका दाहालले के त्यसैलाई ‘शान्तिको लागि योगदान’ भनेका हुन् ? पहिला आफैँले हतियार उठाउने, हजारौंको प्राण लिने अनि आफैँ हतियार बिसाउने । जसले हतियार उठाएर अशान्ति मच्चायो, उसैले हतियार बिसाएकोमा ‘तिमीले हतियार बिसाएर विश्व शान्तिमा योगदान दिएर कल्याण ग¥यौ’ भनेर नोबेल समितिले दाहाललाई चाँदीको किस्तीमा राखेर नोबेल शान्ति पुरस्कार दिनुपर्ने? 

नेपालको हिंसात्मक बबन्डरको शान्तिपूर्ण अवतरणका लागि कसैको धेरथोर योगदान छ भने त्यो कांग्रेस नेता गिरिजाप्रसाद कोइरालाको छ । गिरिजाबाबुले न त हतियार उठाएका हुन् त उनी हिंसावादी नै हुन् । विचार र दर्शनका हिसाबले उनी शान्तिका पक्षपाती हुन् । गिरिजाबाबुले राजासँगको नाता तोडेर दिल्लीमा गई दाहालसँग हात नमिलाएको भए माओवादीहरुको ‘सेफ ल्यान्डिङ’ सम्भव थिएन । 

माओवादी अध्यक्ष दाहाल त्यो बेला निकै चेपुवामा परिसकेका थिए । सहयोद्धा डा. बाबुराम भट्टराईलाई कारबाही गरेर रुकुम रोल्पातिर कुनै गुप्त घरमा नजरबन्द राखिएको थियो । दाहाल चाँहि सकेसम्म राजा ज्ञानेन्द्रसँग सहकार्य गरेर दरबारियासँग मिल्ने ताकमा थिए ।

यस्तैमा ज्ञानेन्द्रले माघ १९ को घटना गराइदिए । राजा, भारत, पश्चिमा र पार्टीभित्रका बाबुरामहरूसँग एकसाथ लड्नुपर्ने अवस्था आयो जुन दाहालका लागि सम्भव थिएन । पछिल्ला आक्रमणहरूमा माओवादीले निकै ठूलो धक्का खानु परिरहेको थियो । यस्तो अवस्थामा माओवादीलाई सुरक्षित अवतरणको खाँचो थियो । भारतले आफ्नो हात माथि पारेर सबैलाई दिल्लीमा बोलायो र बाह्रबुँदे समझदारी गराइदियो । दिल्लीले गराइदिएको बाह्रबुँदे समझदारीपछि नै २०६२÷२०६३ सालको जनआन्दोलन, प्रतिनिधिसभा पुनस्र्थापना, अन्तरिम संविधान र अन्तरिम संसद्को गठन, विस्तृत शान्ति सम्झौता, गणतन्त्र घोषणा, संविधान सभामार्फत् संविधान निर्माण आदि प्रक्रिया हुँदै नेपालमा शान्ति बहाली भएको हो । यो सबै भारतले गराइदिएको बाह्रबुँदे समझदारीको प्रतिफल हो । दिल्लीले जुराइदिएको यो नियन्त्रित स्थिरता र शान्तिका लागि दाहाललाई किन पुरस्कृत गर्ने ? दिल्लीको इसारामा चल्नुबाहेक यसमा उनको ‘भाइटल रोल’ कहाँ छ त ? 

नोबेल शान्ति पुरस्कार निमित्त नायकलाई दिइँदैन । यो पुरस्कार त नेल्सन मण्डेलाजस्ता महानायकलाई अर्पिण गरिएको थियोे जसले एउटा कार्यकालपछि सत्ता र पार्टीको नेतृत्व दोस्रो पुस्तालाई सुम्पिए । सानो निर्णय गर्न पनि दिल्ली र बेइजीङ दौडनेलाई दिनु त नोबेल पुरस्कारकै उपहास हैन र ?