त्यसबेला विजय मल्ल लिखित नाटकको वर्चस्व थियो । तथापि, नाटक लेखन भने अगाडि बढ्न सकिरहेको थिएन । ३५ वर्ष अगाडिको कुरो हो यो । काठमाडौंका सभागृह, नाचघर र एकेडेमीका मञ्चमा नाटक हुँदै आएका थिए । तर सबै परम्परावादी नाटक नै थिए, मञ्चमा । नेपाली नाटक एकै ठाउँमा अड्केर बसिरहेको उनी देखिरहेका थिए । 

उसबेला एटमको डर, अस्तित्व समाप्तिको त्रास, परम्परागत कुरोकन्थो, यिनै विषयमा रुमल्लिएर नाटकहरु लेखिँदै आएको थियो । नाट्य लेखनमा खासै परिवर्तन हुन सकिरहेको थिएन । एक किसिमले गतिअवरोधको अवस्था थियो । जबकी समय परिवर्तन उन्मुख थियो ।
नेपाली नाटकका पाठक अनि दर्शकहरुलाई केही नयाँ कुरा दिनुपर्छ भन्ने सोचे उनले । त्यसैले प्राध्यापन पेशाका अतिरिक्त कथा, समालोचना र नाटकमा कलम चलाउँदै आएका प्रा.मोहनराज शर्मा (८०) ले नाट्य लेखनको धार परिवर्तन गरे ।

तिनताक नाटकको अवस्था दयनीय थियो । नयाँ नाटक थिएन । यद्यपि नाटक हुँदैथियो । उता नाटक हेर्ने दर्शक प्रशस्त हुन्थे । भोलिपल्ट हलभाडा तिर्न पैसा हुन्थेन नाट्य समूहसँग । किनभने नाटक हुने बेलामा हल खाली देखेर सित्तैमा दर्शकहरुलाई भित्र बोलाएर सिट भरिन्थ्यो । दर्शकको पनि अभाव थियो ।

मोहनराज फरक धारको चिन्तनमा थिए । पाको नयाँसडकमा उनको बसाई थियो । उनका छिमेकी थिए नाट्यकर्मी रविन्द्र खड्का । खड्का र शर्माको भेट भइरहन्थ्यो । एकपटक रविन्द्रले एकेडेमीबाट हुने नाटक महोत्सवका लागि मोहनराज शर्मालाई नाटक लेखिदिन आग्रह गरे ।

हुन्छ भने उनले । उनी परम्पराभन्दा पृथक प्रयोग गर्न चाहन्थे नाटकमा पनि । सायद त्यही चिन्तनमा थिए । उता दिनरात रविन्द्रले नाटक चाहियो नाटक चाहियो भन्दै तारन्तार ताकेता गरिरहे ।  

उनले एकरात सुत्दै नसुती एउटा नाटक लेखिसिध्याए । नाटकको नाम थियो, ‘जेमन्त’ । जुन ०४१–४२ सालतिर मञ्चन भएको थियो । 

गत सोमबार सहकर्मी सौरभसँग कीर्तिपुरस्थित उनको निवासमा पुग्दा उनी हामीलाई नै पर्खिरहेका थिए । सामान्य औपचारिकता पछि सौरभ तस्बिर लिन थाले । शर्मा भन्दै थिए,  “टोपी लगाएका फोटा धेरै छन् । टोपी नलगाएर पनि केही फोटो खिचौँ है ।”

उनले ‘जेमन्त’ लेखनको चर्चा गरे । भने, “जेमन्त मैले एकै रातमा लेखेको नाटक हो ।  नाटक लेखेर रविन्द्रलाई दिएँ । रविन्द्रले नाटक पढे । उनको समझमा केही पनि आएनछ । नाटकभित्र उनले परम्पराभन्दा धेरै नयाँ कुरा भेटे । त्यसैले पनि उनका लागि त्यो बुझ्नु दुरुह भयो । अनि मैले उनलाई बुझाएँ, –यो नाटकले के भन्दैछ । अति यथार्थवाद के हो । फेन्टेसी के हो– भनेर । तर पनि उनको खोपडीमा आधा पस्यो आधा पसेन ।”

यति हुँदाहुँदै पनि रविन्द्र खड्काले ‘जेमन्त’को निर्देशन गरे । शर्मा आफूले लेखेको नाटक जेमन्तलाई रविन्द्रले मञ्चमा राम्ररी प्रस्तुत गरेको बताउँदै थिए । नाटक रविन्द्रले जति बुझे, जुनरुपमा बुझे पनि उनले नाटकलाई राम्ररी दर्शक सामु पस्किए । त्यो नाटक दर्शकले खुबै रुचाए पनि । 

त्यस पछिमात्रै मोहनराज शर्माले अर्को नाटक ‘यमा’ लेखे । यो नाटक पनि रविन्द्र खड्काको समूहले नै मञ्चमा उतारे । यसलाई पनि दर्शकले मन पराए । नयाँ सोच, नयाँ प्रयोग, परम्पराभन्दा पृथक भएकै कारण यी दुबै नाटकले त्यसबेला पनि दर्शक बटुले । 
त्यसपछि प्रा. मोहनराज शर्माले ‘बैकुण्ठ एक्सप्रेस’ लेखे । तर त्यसबेलासम्म टेलिभिजनको वर्चस्व कायम भइसकेको थियो । अधिकांश नाट्यकर्मी टेलिभिजनकर्मीमा परिणत भइसकेका थिए । त्यसैले ‘बैकुण्ठ एक्सप्रेस’ मञ्चन भएन । 
यसै नाटकले मोहनराज शर्मालाई मदन पुरस्कार दिलायो ।

०००

पुख्र्यौली थलो काठमाडौंको काभ्रेस्थली भएका मोहनराज शर्माको बाल्यकाल र त्यसपछिको लामो समय बनारसमा बित्यो । उनी पाँच वर्षको हुँदा उनका पिताजीले बनारस पुर्याएका थिए उनलाई । राम्रो पढाई लेखाई नै उनका पिताजीको उद्देश्य थियो । 
बनारसमा मोहनराज शर्माकी फुपू बस्थिन् । फुपूकै रेखदेखमा उनको बनारसको बसाई सुरु भयो । कक्षा एकमा बनारसकै एउटा स्कुलमा भर्ना भए । कहिलेकाहीँ उनका पिताजी र आमा बनारस पुगिरहन्थे । 

शर्मा भन्दैथिए, “बनारस नेपालीहरुको थलो नै थियो । कासीबास भनिन्थ्यो । त्यसबेला बूढाबूढी मर्नलाई कासीबास बस्थे । केटाहरु पढ्नलाई बस्थे । म पढ्न बसेको थिएँ । फुपू मर्ने भनेर बस्नु भएको थियो ।” यति भनेर उनी आफ्नो चिरपरिचित हाँसो हाँसे । यसरी उनको शिक्षादीक्षा प्रारम्भ भयो । बनारसकै विभिन्न स्कुल र कलेजबाट उनले बीए पास गरे । अनि बिएचयुबाट इतिहास विषयमा एमए गरे ।

पछि उनलाई लाग्यो, नेपाली विषय लिएर पनि एमए गर्नुपर्यो । त्यसपछि उनले प्राइभेट विद्यार्थीका रुपमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट ०२१ सालमा नेपाली विषयमा एमए पास गरे । 

अध्ययनपछिका केही वर्ष उनले बनारसमै बसेर काम गरेर बिताए । त्यसबेला बनारमा नयाँ नेपाल प्रकाशनको कार्यालय थियो । ठूलो प्रकाशन संस्था मानिन्थ्यो त्यो । नेपालको एक कक्षादेखि १० कक्षासम्मका पाठ्यपुस्तक त्यहीँ छापिन्थ्यो । त्यहीँबाट वितरण पनि हुन्थ्यो । सुब्बा होमनाथ केदारनाथका नातीको प्रकाशन संस्था थियो त्यो ।

मोहनराजका साथी थिए राजेन्द्र खतिवडा । उनी मोहनराजका एमए पढ्दाका साथी थिए । उनकै पिताजीको प्रकाशन संस्था भएकोले मोहनराजले त्यहीँ काम पाए । किताब लेखाउने, सम्पादन गर्ने, प्रकाशन गर्ने धेरै काम हुन्थ्यो त्यहाँ । त्यसैले पनि उनी लेखनसँगै जोडिए । चलेको प्रकाशन संस्था भएकोले कामको कमी थिएन । प्रकाशनको कमाई पनि राम्रो थियो ।
त्यसैबीचमा उनले केही पुस्तक लेखे । एउटा कथा संग्रह थियो भने अर्को समालोचना संग्रह । उनी कार्यरत नयाँ नेपाल प्रकाशनबाट ‘च्याँखे धर्ना’ शीर्षकमा कथा संग्रह प्रकाशित भयो । पछि उनले ०२३ सालमा समालोचना संग्रह प्रकाशित गरे ।  जसको चर्चा पनि भएको थियो । 
त्यही बीचमा नयाँ नेपाल प्रकाशनको आम्दानी घट्दै गयो । उनलाई लाग्यो, अब यो काम छोड्नुपर्छ । काम छोडेर उनी नेपाल फर्किए ।  वि.सं. २०२५ सालमा त्रिविविले उपप्राध्यापक मागेको थियो । उनले पनि दरखास्त हाले र त्रिविविमा प्राध्यापनको जागिर पाए । उनी खटिए, झापा भद्रपुरको मेची क्याम्पस ।  

काठमाडौंका उनी किन झापा पुगे । कारण थियो, पिताजीले झापामा जोडेको केही खेतबारी । उनी बनारस हुँदा पनि झापा गइरहन्थे, खेतबारीको आयस्ता उठानपुठानका लागि । त्यसैले त्यस क्षेत्रका केही व्यक्तिहरुसित उनको राम्रो सम्पर्क थियो । 

अनि उनको खेतबारीसँगै एउटा घर पनि थियो । बासलाई खासै अल्मलिनु नपर्ने भएकोले उनी झापा पुगेको उनको भनाई छ । हुनत उनलाई विराटनगर जान पनि भनिएको थियो । तर उनी भद्रपुर नै गए । र सात आठ वर्ष झापाकै विद्यार्थीहरुलाई पढाए ।

झापामा उनलाई हरेक तरहबाट सजिलो भयो । किनभने पूर्व परिचित शहर । केही व्यक्तिहरुसितको पुरानो सम्बन्ध । अनि केही पुस्तकहरु प्रकाशित भइसकेको हुँदा उनका बारेमा जानकारी । जसले गर्दा उनी विद्यार्थीहरुका बीच चीरपरिचित शिक्षकझैं भए । त्यसैले पनि उनी आफूले मेचीमा सफलतापूर्वक पढाएको बताउँछन् । 

उनी भन्छन्, “नेपालका केही आधुनिक साहित्यको पुस्तकमा मैले जुन काल विभाजन मैले गरेँ, त्यो अलिक पृथक थियो । त्यसो त प्राथमिक काल, माध्यमिक काल र आधुनिक काल भनिन्थ्यो उहिले । मैले बीचमा प्राक आधुनिक काल पनि थपेँ र केही फरक कुरा अगाडि ल्याएको थिएँ । सायद त्यसैले मेरो विषयमा विद्यार्थीहरुलाई जानकारी रहेको हुनुपर्छ ।”

०००

उनले ६–७ वर्ष भद्रपुरमा पढाए । मेची क्याम्पस पहिले त्रिविसँग सम्वन्धन प्राप्त निजी क्याम्पस थियो । नयाँ शिक्षा लागु भएपछि त्रिविले सबै कलेजलाई आफू मातहतमा ल्यायो । यसरी सबै क्याम्पस त्रिभुवन विश्वविद्यालयकै भए । त्यसैले पनि रिडरमा बढुवा भएपछि उनको सरुवा त्रिविवि केन्द्रीय क्याम्पस किर्तीपुरमा भयो । किनभने त्यसबेला सहप्राध्यापकहरुलाई किर्तीपुर क्याम्पसमै ल्याउने चलन थियो ।

काठमाडौं आएपछि उनले प्राध्यापनसँगै लेखनमा पनि विशेष जोड दिन थाले । उनले करिब ३५ वर्ष प्राध्यापन पेशामा बिताए भने लेखनलाई पनि सँगसँगै लिँदै हिँडे । यो ३५ वर्षको समग्र प्राध्यापन अनुभव आफ्ना लागि सुखद रहेको उनी बताउँछन् । प्रायः विद्यार्थी आफूसित झस्किने उनको कथन छ । किनभने उनको  व्यङ्ग्य गर्ने बानी थियो । त्यही व्यङ्ग्यले काण्ड पुर्याउँथ्यो । 

त्यो बेला पनि नेपाली विषयका शिक्षकसँग पनि डराउने अवस्था थियो र ? यो जिज्ञासा स्वाभाविक रुपमा उब्जियो । मोहनराज शर्मा भन्दै थिए, “सताइएका शिक्षक पनि नभएका होइनन् । तर मेरो हकमा भने विद्यार्थीहरु डराउँथे । तर समग्रमा मलाई विद्यार्थीले माया नै गरे । माया नै पाएँ । सम्मान नै पाएँ ।”

उनका अनुसार त्यसबेला शिक्षकहरु प्रति औसत विद्यार्थी मात्रै गुरुको मानसम्मान गर्ने स्वभावका थिए । केही महाका बदमास विद्यार्थी पनि नभएका होइनन् उनको कक्षामा । तर उनले आफ्ना विद्यार्थीलाई सधैँ सघाए । ट्युसनको चलन खासै थिएन । विद्यार्थीहरु अलमलिएका कुरा सोध्न आउँथे । उनी सिकाएर पठाईदिन्थे । त्यसैले पनि होला, आज पनि आफ्ना विद्यार्थीबाट सम्मान पाइरहेका छन्, उनी ।

तत्कालिन समयमा मण्डले विद्यार्थीहरु दुःख दिएको उनी सम्झिँदै थिए । उनका अनुसार त्यस्ता विद्यार्थी कुनै न कुनै विषयमा खोँचे थापिरहन्थे । ०३६ सालको आन्दोलन ताका आन्दोलनकारीले पढ्दिन भन्दै कलेज बन्द गरे । मण्डलेहरु भने कक्षा लिनुपर्छ घम्साघम्सी गर्न आए । जसरी पनि अप्ठेरो पार्ने काम उनीहरुको हुने शर्मा बताउँदै थिए ।

०००

वि.संं. २०१६ सालमै उनको पहिलो कथा छापिएको थियो, बनारसबाट प्रकाशित हुने ‘दीपक’ पत्रिकामा । आसामबाट निस्कने ‘ब्रह्मपुत्र’मा त्यही समयमा निबन्ध छापिएको थियो । यसरी लेखनमा सक्रिय सुरुदेखि नै रहे उनी ।

झापाबाट काठमाडौं आएपछि पनि उनको लेखनीले झनै गति लियो । विद्यार्थीहरुसित सौहाद्र्र सम्बन्ध राख्ने प्रा. मोहनराज शर्माको लेखनी दुई धारमा चलिरहेको थियो । एकातिर अर्थोपार्जनका लागि उनी पाठ्यपुस्तकको लेखनीमा समय दिइरहेका थिए भने साहित्यमा पनि उनको कलम निर्वाध चलिरहेको नै थियो ।

त्यहीताका उनले केही नवीन कृति लेखे । नाटकमा नयाँ प्रयोग गर्दै जेमन्त, यमा (यन्त्र मानव) लेखे । जुन मञ्चन नै भयो । ‘बैकुण्ठ एक्सप्रेस’ नाटक लेखिए पनि मञ्चन भएन । त्यसले पुस्तकको रुप पायो । अनि केही एकांकी नाटकहरुको संग्रह पनि प्रकाशन गरे उनले ।
नाट्य विधामा नवीन प्रयोग गर्नै फरक धारमा नाटक लेख्नुको तात्पर्य लेखनमा केही परिवर्तन ल्याउँछु भनेरै लेखिएको उनी बताउँदै थिए । समय अनुसार केही परिवर्तन आवश्यक छ भन्ने उनको तर्क थियो । 

उनको लेखनीमा स्वैर कल्पनाको विशेष प्रयोग हुन्थ्यो । उनीप्रति विद्यार्थीले सकारात्मक दृष्टिकोण राखेपनि उनको ‘फेन्टेसी’ लेखन कतिपय विद्यार्थीलाई बुझ्न गाह्रो हुन्थ्यो । कतिपय अवस्थामा तिनले यसैलाई लिएर गुनासो पनि गरे । यो फेन्टेसी के हो, यसको प्रयोग किन गर्ने भनेर सोध्थे ।

तर कुरा जे जस्तो भएपनि उनले फेन्टेसी लेखनलाई छाडेनन् । नयाँनयाँ विषय र प्रयोग आफ्ना लेखनमा उतार्दै गए । उनी भन्छन्, “मैले फेन्टेसी  रचना आजभन्दा चालीस वर्ष अगाडि लेखेको हुँ । तर अहिलेका फेन्टेसी चर्चामा छन् । अहिलेकाले उहिलेको इतिहास नै बिर्सिसके । अब इतिहास नै बिर्सिन्छन् भने त के नै भन्न सकिन्छ र ! कुनै न कुनै दिन त इतिहास कसै न कसैले खोतल्ने काम त गर्लान् नै ।”
उनी आशावादी देखिए ।

लेखनकै क्रममा उनले ‘दश मुख र म’, ‘दश मुख र रावण’, ‘दश मुख र सीता’ जस्ता प्रयोगवादी धारका कथाहरु पनि लेखे । ‘बैखरी’, ‘भरखर’ पनि प्रकाशित गराए । त्यसबेला उनको फेन्टेसी लेखनलाई लिएर कैयाँैले खिसीटिउरी पनि गर्थे । यो फन्टुसी हो भन्थे । यस्तो लेखेर नेपाली साहित्य कतै जाँदैन भन्ने पनि थिए । तर उनी आफ्नो काम गरिरहन्थे । 

त्यसैबेला उनले एउटा एकांकी संग्रह पनि प्रकाशनमा ल्याए, ‘उताको बाघ’ । यसमा एघार वटा प्रतिकात्मक एकांकी नाटकहरु संगृहित छन् । उनले स्त्री समलिंगी प्रवृत्तिमा केन्द्रीत रहेर उपन्यास ‘सलिजो’ पनि लेखे । अर्को उपन्यास ‘पल्ली’ पनि प्रकाशन गराए । अर्थात् उनले जे लेखे, फरक धार समाएरै लेखे । 

प्राध्यापन र लेखनमा निरन्तर सक्रिय उनको मुख्य व्यवसाय पढाउनु नै थियो । विद्यार्थीलाई पढाउनु र तिनका विषयलाई लिएर हुने कार्यहरु गर्नु उनको काम नै थियो । विभिन्न सेमिनार र कार्यपत्र अनि गोष्ठीका काम त्यसै भित्र पर्दथ्यो । अनि बचेको समय मात्रै उनले साहित्यलाई दिन्थे । त्यसैले लेख्नैका लागि उनी कैयौं रात सुतेका छैनन् । किनभने उनको  अभिव्यक्ति तिर्सनालाई मेटाउने काम आखिर साहित्यले नै त गरेको थियो । 

उनी भन्छन्, “लेख्थेँ । तर पैसा खासै हुन्थेन । यो एक प्रकारको नशा नै हो भन्ने लाग्छ मलाई । पैसा नआए पनि कसैले कथा वा नाटकको प्रशंशा गरिदिन्थ्यो भने आनन्द आउँथ्यो । पैसा गौण हुन्थ्यो ।” एउटा प्रसंग उनले सुनाए । उनका अनुसार कहिलेकाहीँ उपन्यासकार दौलतविक्रम विष्ट भेट हुन्थे । भेट हुँदा उनी आफ्ना छोरा गायक ओमविक्रमको कुरा निकाल्थे र भन्थे “मेरो छोरो छ महिनामा एउटा गीत गाउँछ । अनी बीस रुपैयाँ लिएर आउँछ । त्यसले त्यो बीस रुपैयाँले कसरी परिवार पाल्छ ?” विष्टको भनाइ वास्तवमा नै पीडादायी रहेको उनको भनाइ थियो । तर आत्मसन्तुष्टिका अगाडि सबै कुरो फिक्का हुने उनको तर्क थियो । आखिर नशा नै त थियो साहित्य लेखन ।

उहिले प्रकाशन संस्था खासै थिएनन् । साझा र एकेडेमी मात्रै थियो । यिनले नै किताब छाप्थे । तर यिनले किताब छाप्दाको चिन्ता भनेको मोहनराजलाई एउटै मात्रै हुन्थ्यो । त्यो हो, अलिअलि किताब बाहिर पठाए जस्तो गरेर बाँकी किताब गोदाममा थन्काएर राखिदिनु । बरु गोदाममा कुहाएर राख्थे । बिक्रीवितरणमा ध्यान दिन्थेनन् । 

उनी हाँस्दै भन्दै थिए, “साझाले झप्पु सिंह भन्ने किताब छापेको थियो । त्यसको रोयल्टी मैले पाँच वर्षपछि दुई सय रुपैयाँ पाएको थिएँ । किताबको मोल दुई रुपैयाँ थियो ।” 

०००

उनी बनारसमा रहँदा मनोविनोदमा पनि खुबै लागे । मनोरन्जनका लागि टाकिजहरु थिए । जहाँ हिन्दी सिनेमा र कतै कतै अंग्रेजी सिनेमा लागेको हुन्थ्यो । त्यो बेला पढाइ एउटा काम थियो । अर्को काम भनेको सिनेमा हेर्ने हुन्थ्यो । दिलीप कुमार, राजकपुर, नर्गिस, सुरैया, अशोककुमार र बलराज साहनीका फिल्म उनले खुबै हेरे । कहिलेकाहीँ अंग्रेजी सिनेमा हेर्न पनि जान्थे उनी । अंग्रेजी फिल्म हाफ दाममा देखाउँथ्यो । १२ आनामा थर्ड क्लासको टिकट पाइन्थ्यो । फस्र्ट क्लासको एक रुपैयाँ पर्दथ्यो । जुन उनको बुताभन्दा बाहिरको कुरो थियो ।

कासीको गंगाजीमा पौडी खेल्नुमा अर्कै आनन्द आउँथ्यो उनलाई । त्यो बाहेक चङ्गा उडाउने काममा पनि उनी खुबै रमाउँथे । उनी भन्दै थिए, “उतिखेर चंङ्गा उडाउँदा उडाउँदा मेरो आँखा नै माथि फर्किसकेको थियो ।”

यसरी हिन्दी अंग्रेजी सिनेमाबाट मनोरञ्जन लिने मोहनराज शर्माले नाटक पनि लेखे । उनका कैयन नाटक अहिले पनि मञ्चन भएका छैनन् । तर पनि यतिबेलाका नाट्यकर्मीहरु नेपाली नाटक छैन भनेर गुनासो गर्छन् । यो कुरा उठाउँदा शर्मा भन्दै थिए, “हेर्नुस्, नेपाली नाट्यकर्मी वा निर्देशक अल्छी भएका छन् । अहिलेका नाटक निर्देशक विदेशी राइटरका नाटक गर्छन् । किनभने तिनका नाटकमा सारा कुरा सेट हुन्छ । कसरी गर्ने, कति फिटको  स्टेज बनाउने, कति एरियामा अभिनय गर्ने । आदि सारा कुरा सेट छ । तर नेपाली नाटक गर्नुपर्दा आफ्नो कल्पनाशीलताको प्रयोग निर्देशकले अधिकभन्दा अधिक गर्नुपर्छ । कति मिटरको स्टेज बनाउने । कसरी नाटकलाई सुन्दर ढंगबाट प्रस्तुत गर्ने । यो सबै निर्देशकले सोच्नु पर्छ । त्यसैले नेपाली नाटक तिनले गर्दैनन् । किनभने हाम्रा निदेशकहरु अल्छी छन् ।” 

नाटककै प्रसंगमा उनले सम्झिए बैकुण्ठ एक्सप्रेसलाई । भने, “मदन पुरस्कार पाएको बैकुण्ठ एक्सप्रेसको मञ्चन सुनील पोखरेलले गर्छु भन्दै थिए । तर त्यो पनि कुरो मात्रै भएको छ । काम भएको छैन ।” 

०००

उनले समालोचना लेखनमा पनि परिवर्तन ल्याए । उनले समालोचना गर्दा वस्तुवादी समालोचना लेख्न सुरु गरे । पुस्तक र पुस्तकको भाषा नै पुस्तकको अब्जेक्टीभ हो । शीर्षकदेखि अन्तिमसम्म जे थियो, त्यसको विश्लेषण गर्न सुरु गरे । त्यो भन्दा पहिले विषयगत समालोचना हुन्थ्यो । प्रमाणीत नहुने खालका समालोचना धेरै लेखिन्थ्यो । 

वरिष्ठ समालोचक मोहनराज शर्मा भन्दै थिए, “मैले अब्जेक्टीभ समालोचना सुरु गरें । त्यसकै आधारमा शैली विज्ञान आएको हो । ०४२ साल तिर लेखेको हुँ । यसो गरिँदा ममाथि जहाँतहाँ मेरो आलोचना हुन थाल्यो । एकपटक मलाई कवि माधव घिमिरेले पनि भने, ‘कुखुरी काँ को शैली विज्ञान के हो ?’ भनेर । वास्तवमा उनीहरुले लामो समय मेरो विरोध मात्रै गरिरहे । यो विरोधका लागि विरोध थियो ।” 

तर पनि उनले लेख्दै गए । विकासको चरण पनि त्यही हो । विकासको बाटोमा अगाडि बढी सकेपछि पछाडि फर्किने कुरै थिएन । हरेक लेखकले अग्रभूमिको निर्माण गर्नुपर्छ भन्ने मान्यतालाई अगाडि लगाउँदै उनी अगाडि नै बढिरहे ।